დიდონატო საკონცერტო ტურნეთი პარიზში / DiDonato with a concert tour in Paris

ჩემთვის უკვე გაშინაურებულ თეატრში ‘ელისეის მინდვრებზე’ 8 თებერვალს ჯოის დიდონატოს კონცერტი ‘დედოფლების დრამა/Drama Queens’ უნდა გაემართა. მიუხედავად იმისა, რომ ამერიკელი მეცო–სოპრანოს დიდონატოს თაყვანისმცემელი გახლავართ და დროულათ ვავსებ ჩემს დისკოთეკას მისი უახლესი ჩანაწერებით, ბოლო, კარგად შეფასებული სოლო დისკი ფირმა Virgin Classics–ზე ამავე სახელწოდებით მე შეძენილი და შესაბამისად მოსმენილი არ მქონდა. ასე რომ, პროგრამა ჩემთვის უცნობი იყო.

საღამო უჩვეულო ხუთწუთიანი დაგვიანებით დაიწყო. ძველებური საკრავების ორკესტრი ‘Il Complesso Barocco’ დასაწყისიდან მხოლოდ ხუთ ინსტრუმენტს მოიცავდა, საიდანაც ძირითადად ორი ვიოლინო უწევდა მომღერალს აკომპანიმენტს მუსიკალური ხაზის გადმოსაცემად. მე–XVII საუკუნის იტალიელი კომპოზიტორის ანტონიო ჩესტის ოპერა ‘ორონტეა’–დან ნაწყვეტი მადრიგალის სტილში იყო. ეს მეტად უჩვეულო რეპერტუარია დიდონატოსათვის, რომელიც ისედაც დიდ საშემსრულებლო დიაპაზონს წვდებოდა – ბაროკოდან ბელ–კანტომდე. ამ გვიანი რენესანსულ ნაწარმოებს, ოსტატურად შესრულებულს, მოჰყვა დომენიკო სკარლატის ინსტრუმენტალური ნაწარმოები. ორკესტრი მალე თხუთმეტ წევრამე შეივსო, სადაც ჭარბობდა სიმებიანი (შვიდი ვიოლინო ორკესტრის ხელმძღვანელის, რუსი დმიტრი სინკოვსკის ჩათვლით). შემდეგ დიდონატო ისევ პოსტ–რენესანსს დაუბრუნდა – მონტევერდის უკვდავ ‘პოპეას კორონაცია’–ს. მისი ლამაზი და მკვრივი ხმა თავისუფლად ავსებდა თეატრს, ვიბრატოები (ჩემს მიერ მოსმენილ მის უკანასკნელ სკექტაკლში ‘ლა სკალაში’ უხვად გამოჭერილი) კარგად კონტროლირებული ჰქონდა. ისედაც კარგი აღნაგობისა, იერისა და ღია კანის ფერის დიდონატო მკაფიო წითელ ულამაზეს კაბაში იყო. როგორც პრესა იუწყებოდა კაბა სპეციალურად ცნობილი დიზაინერის ვივიენ უესტვუდის შეკერილი იყო. ეფექტს უფრო აძლიერებდა ოსტატურად გამოყენებული თეატრის განათება, რომელიც ხაზს უსვამდა თეთრი კანისა და მკვეთრი წითელის კონტრასტს. რა სათქმელია და ამ დიზაინის ხაზით, ორკესტრის მამაკაც წევრებს წინდებიც მკვეთრი წითელი ფერის ჰქონდათ. აშკარა იყო, რომ დიდონატომ გამოიყენა მარია კალასის მიერ სცენაზე შემოტანილი საოპერო როლის დრამატული გარდასახვა და ჟესტიკულაციებშიც კი შეეცადა კალასის კოპირებას. ბაროკოს რეპერტუარი დაიწყო ჯემინიანო ჯაკომელის ოპერით ‘მეროპე’, რომლის არიას ნელი, კასტრატების ეპოქისათვის ტიპიური ლეგატო მანერის კრეშენდოებით დატვირთული სევდიანი  მელოდია ახასიათებდა. უკვე აქ დიდონატომ აჩვენა, რომ ბრწყინვალე ფორმაშია და მისთვის ნებისმიერი სირთულის  ძველებური მუსიკის გადმოცემა არ წარმოადგენს სიძნელეს. არიას ისევ საორკესტრო ნაწარმოები მოჰყვა, რომლის დროს მომღერალი კულისებში გავიდა. დმიტრი სინკოვსკიმ წარმოადგინა ანტონიო ვივალდის ურთულესი სავიოლინო კონცერტი ‘Per Pisendel’ RV 242. ამ ნაწილში არაჩვეულებრივს  არაფერს ველოდი – თავად ორკესტრი ნაკლებად შეკრული და მეტად ემოციური მეჩვენა ჰენდელის ‘რადამისტო’–ში მოსმენილ The English Concert-თან შედარებით. თან, რატომღაც სინკოვსკის ვიოლინო ყრუდ და არც ისე დიდი ინტენსიობით ისმოდა. მაგრამ ყველაფერი შეტრიალდა, როგორც კი მან კონცერტის შესრულება დაიწყო – ეს იყო უბადლო ტექნიკის, სისწრაფის და  ნამდვილად „ეშმაკისეული“ ენერგიის სრული ფეიერვერკი. სულშეკრული ვუსმენდი და მეშინოდა სოლისტს რაიმე არ შეშლოდა. მიუხედავად იმისა, რომ ვივალდის სავიოლინო კონცერტი უამრავი რაოდენობით მაქვს მოსმენილი და ისეთი ვირტუოზების შესრულებით, როგორებიც არიან ჯულიანო კარმინიოლა და ფაბიო ბიონდი, მე დმიტრის მანერა მეტად ექსპრესიული და ძალზე თანამედროვე მომეჩვენა.  გარკვეული ხარვეზები შეიმჩნეოდა, თუმცა ყველაფერი გადაწონა შესრულების იმ თავგანწირულმა მანერამ, რომლითაც შემსრულებელმა მოქარგა ვივალდის არნახულად სევდიანი და გულისამაჩუყებელი მელოდია. ისეთი შთაბეჭდილება შემექმნა, რომ თითქოპს სინკოვსკის სავიოლინო სკოლის ყველა რთული პასაჟი ამ ნაწარმოებით უნდოდა გადმოეცა, და ეს მას კარგად გამოუვიდა. აპლოდისმენტები არ აკლდა, მე შეშფოთებით გავიფიქრე – ამით დიდონატო არ დაჩრდილოს-მეთქი. მაგრამ ეს ჩემი შიში უსაფუძვლო აღმოჩნდა, როდესაც მომღერალი სცენას დაუბრუნდა და ჯუზეპე მარია ორლანდინის ‘ბერენიჩე’–დან არია შეასრულა, სადაც ტექნიკა, სისწრაფე და დედოფლის რისხვა ერთად უნდა გადმოეცა. ამას დიდონატომ ჩვეული,  საუკეთესო მანერით გაუმკლავდა. დიდი  ძალა აქვს ხმას ! – სრულად მოჯადოებული ვივალდის სავიოლინო შედევრით, მე მაინც ხმას მივეცი უპირატესობა, თუნდაც იმიტომაც, რომ ამ არიაში ვიოლინოებს დიდი დატვირთვა ჰქონდათ. Da capo არიის მესამე ნაწილში დიდონატომ სინკოვსკის პარალელურად ორნამენტებით დატვირთა ხმა და მისთვის უფრო ეფექტურ ზედა ტესიტურაში გადავიდა და მასშივე დაამთავრა, რასაც არნახული ოვაციები მოჰყვა.

შესვენებისას პარიზელები მათთვის ტრადიციულ ვაფლის შოკოლადებს, ვაფლის ტორტის ნაჭრებს, იქვე დამზადებულ ძეხვიან ბუტერბროდებს  და შამპანურს მიირთმევდენ. საუკეთესო მუსიკით აღსავსე და აღტაცებულ მსმენელს არც კი ახსოვდა, რომ წინ მეორე ნაწილის მოსმენა ელოდა.

მეორე ნაწილი ორი კლეოპატრათი უნდა დაწყებულიყო – იოჰან ადოლფ ჰასესი და გეორგ ფრიდრიხ ჰენდელის. დიდონატომ თავის კაბას დამატებითი დეტალები შესძინა (ულამაზესი ქვედაწელი კარკასზე) და აღფრთოვანებულ მსმენელთა აპლოდისმენტები დაიმსახურა. პირველი ნაწარმოების ტემპი იყო მეტად სწრაფი – ამას ფორტისიმოებით კარგად გადმოსცემდა ექსპრესიული სინკოვსკი. დიდონატოს მყარი და ძლიერი ხმა ისე უმკლავდებოდა რითმს, როგორც საფლაგმანო გემი შტორმში ტალღებს. დედოფალი ვნებებითა და რისხვით იყო მოცული. ეს იყო მუსიკის შეუჩერებელი კასკადი – ვოკალი და სიმებიანი – ეს ერთიანი აღელვებული ზღვა იყო. ერთი–ორი თეატრალური ჟესტი, მიმართვა ორკესტრისადმი და დიდონატომ კიდევ ერთხელ დაიპყრო მაყურებლის გული. ჰენდელის ‘იულიუს კეისრის’ მონაკვეთი საპირისპიროდ ნელი ტრაგიკული მელოდია იყო (Piangero la sorte mia), რომლის შუა ნაწილს მომღერალი ემოციური ექსპრესიით არღვევდა. ეს ოპერის მესამე აქტის მშვენიერი არია გადმოსცემს კლეოპატრას დიდ დარდს და ტრაგედიას, როდესაც იგი გაიგებს კეისრის დაღუპვას და მას ბუნდოვანი მომავლის შიში შეიპყრობს.

გმირების ემოციების გამოსახატავად ჰენდელი სარგებლობს ისეთი მუსიკალური პალიტრით, რომ ჩემთვის იგი ბაროკო ოპერის უდავო ლიდერია. ორკესტრულ შესვენებაში დიდონატომ კიდევ ერთხელ ოდნავ შეცვალა ტანისამოსის დეტალები. ჯოვანი პორტას არია ‘იფიგენია ავლიდიდან’ აგრძელებდა ჰენდელის მინორულ ნელ და ნარნარ ხაზს, რომელიც მეორე ნაწილში მხოლოდ ვიოლინოს სოლოთი და ვოკალური ორნამენტებით შეივსო. ამის შემდეგ, გლუკის საორკესტრო ინტერმეცოს ისევ უკვდავი ჰენდელი მოჰყვა – როსანას არია ‘Brilla nell’alma’ ოპერა ‘ალესანდრო’–დან, რომელიც იმ დროისათვის უდიდესი საოპერო დივასთვის, ფაუსტინა ბორდონისათვის იყო დაწერილი. ეს სადღესასწაულო არიაა, რომელიც შემკულია აურაცხელი ფიორიტურებით (დივას დასაკმაყოფილებლად), რასაც დიდონატო უშიშრად შეეჭიდა.

კონცერტი დამთავრდა, მაყურებელი აღფრთოვანებას არ მალავდა და უკვე პარიზელ დივას არ უშვებდა. დიდონატომ არც თუ ისე ცუდი ფრანგულით და ასევე დივასეული კოკეტობით მოიბოდიშა ენის არასრულფასოვანი ცოდნა და მოკლედ ისაუბრა წარმოდგენილ კონცერტზე. შემდეგ იკითხა, რომელი  მელოდიის საფასურად გაუშვებდა მას მაყურებელი ტყვეობიდან და უკვე თაიგულით დამშვენებულმა შესთავაზა მსმენელს რაინჰარდ კაიზერის ოპერა ‘ფრედეგუნდა’–დან საოცრად ლამაზი არია ‘Lascia mi paingere’. ვოკალური ხაზი ვითომ და ზანტად და აუღელვებლად ხატავდა ერთობ მარტივ, მაგრამ აღტაცების გამომწვევ მელოდიას, რაშიდაც მას სიმებიანი მოეხმარა და ტონი მისცა. სინკოვსკი და დიდონატო საუკეთესო დუეტში იყვნენ. პუბლიკის ოვაციებს შემდეგ ისევ ბისზე მოჰყვა ორლანდინის ‘ბერენიჩე’–დან სწრაფი მეორე რეპრიზა. აპლოდისმენტები არ ჩერდებოდა – დიდონატო ოდნავ დაბნეული ჩანდა (ან თამაშობდა?), შემდეგ მსმენელებს თავაზიანად შეგვეკითხა– რომელი,  ჩქარი თუ ნელი ნაწილის მოსმენა გვინდოდა. აზრი გაიყო, მე პირადად ორივეს ვისურვებდი და ჩემი სავარძლიდან იოლად მივაძახე მომღერალს ინგლისურად. მან ჯერ ისევ ჰენდელის ‘ალესანდრო’–დან მეორე რეპრიზა გაიმეორა. ბოლოში კი იძულებული იყო კაიზერის ნელი ‘‘Lascia mi paingere’ ემღერა. მომეჩვენა, რომ დაღლილი სინკოვსკი უკვე სავიოლინო ორნამენტებში ჩაიხლართა.  ამ საღამოდან სრულად აღტაცებული დავბრუნდი – ვიცოდი, რომ ეს საუკეთესო საღამო იყო იმ სამი სპექტაკლიდან, რასაც მე პარიზის თეატრში ‘ელისეის მინდვრებზე’ დავესწარი. ამ კონცერტის  წინასიტყვაობაში,  საკუთარ ვებ–საიტზე, ტყუილა არ აღნიშნა ჯოის დიდონოტომ, რომ ამგვარი მუსიკა წარმოადგენს მომღერლისათვის და მასთან ასოცირებულ მსმენელისათვის ფსიქოთერაპიის საუკეთესო ფორმას. ბაროკოს ეპოქის დრამატული დედოფლები  ბოდიშს არაფრისათვის იხდიან, არაფერს მალავენ (თუკი ეს, რასაკვირველია, მათ მიზანს არ ემსახურება), იშიშვლებენ თავს და დიდებული, ბრძანებლური ვოკალური მუსიკის მეშვეობით გვაძლევენ ჩვენ საშუალებას გავაკეთოთ იგივე. როგორ ფიქრობთ, ვის ჭირდება ამის შემდეგ თერაპია?’

მაგრამ, დაბრუნებისას მე გადავხედე პრესას და სხვა მასალას ინტერნეტ–ქსელში, გავეცანი მრავალ არალეგალურ ჩანაწერებს მისი იმავე რეპერტუარის კონცერტებისა, რომელიც აქამდე შეასრულა და ცოტათი შემინელდა აღფრთოვანება. აღმოჩნდა, რომ ეს ფართომასშტაბიანი აქცია გახლავთ – დიდი ტურნე, სადაც პროგრამა პრაქტიკულად მსგავსია, უმნიშვნელო ცვლილებებით, რომელიც ევროპაში, კერძოდ ბადენ–ბადენში დაიწყო გასული წლის სამ ნოემბერს. შემდეგ იგი ბრემენში, ბერლინში, ჰანოვერში და ვენაში გამოვიდა, სანამ ამერიკაში გაემგზავრებოდა ამ კონცერტით. წელს კი ლონდონიდან ჩამოვიდა, სადაც იდენტური პროგრამა 6 თებერვალს ლონდონის ‘ბარბიკანის ცენტრში’ შეასრულა. აღსანიშნავია, რომ ბისზე ნამღერი არიები ტყუპებივით ემთხვევა. ამას თანამედროვე შოუ–ბიზნესის ტირაჟირების ელფერი დაჰკრავს, სადაც შემსრულებელს თავისუფალი ინტერპრეტაციის ნაკლები საშუალება ეძლევა.

შეფასება: ვოკალის–4.8, არტისტიზმის–4.8, ორკესტრის–4.8 

დავით გიგინეიშვილი  (18.02.2013)

გამოქვეყნებულია გაზეთში 'გალაქტიონი' 2013; 11(7363):9

'Drama Queens'
Joyce DiDonato (mezzo-soprano)
Il Complesso Barocco; Dimitry Sinkovsky (first violin & director)

Antonio Cesti - Intorno all’idol mio (Orontea);
Domenico Scarlatti - Sinfonia (Tolomeo);
Claudio Monteverdi - Disprezzata regina (L’Incoronazione di Poppea);
Geminiano Giacomelli - Sposo, son disprezzata (Merope);
Antonio Vivaldi - Concerto for violin and strings, RV 242 ‘Per Pisendel’;
Giuseppe Maria Orlandini - Da torbida procella (Berenice)

Johann Adolf Hasse - Morete col fiero aspetto (Antonio e Cleopatra);
George Frideric Handel - Piangero (Giulio Cesare);
George Frideric Handel - Passacaglia (Radamisto);
Giovanni Porta - Madre diletta, abbracciami (Ifigenia in Aulide);
Christoph Willibald von Gluck - Ballet Music (Armide);
George Frideric Handel - Brilla nell’alma (Alessandro)

Encores:
Reinhard Keiser - Lasica mi piangere (Fredegunda);
Orlandini - Da torbida procella (Berenice);
Handel - Brilla nell’alma (Alessandro) da capo part;
Keiser - Lasica mi piangere (Fredegunda)
8 February 2013
Théâtre des Champs-Elysées, Paris

დონიცეტის 'ფავორიტი ქალი' პარიზის სცენაზე / 'La Favorite' Donizetti at the Théâtre des Champs-Elysées, Paris

მეორე წარმოდგენა, რომელსაც პარიზში ყოფნის მომდევნო საღამოს დავესწარი, იყო დონიცეტის ‘ფავორიტი ქალი/La Favorite’. ოპერამ, რომელიც დონიცეტიმ საგანგებოდ პარიზისთვის დაწერა, დიდი ტრიუმფით ჩაიარა 1840 წლის დეკემბერში. თავდაპირველად დონიცეტის სხვა სიუჟეტი და ოპერის სხვა სახელწოდება ჰქონდა შერჩეული პარიზის სცენისათვის, მაგრამ მთავარ როლში იმ დროისათვის ცნობილი პრიმადონა მეცო–სოპრანოს როზინა შტოლცის შეთავაზებამ კომპოზიტორის გეგმები შეცვალა და საბოლოოდ ოპერამ სახელწოდებით ‘ფავორიტი ქალი’ იხილა სცენა. XIX საუკუნის მიწურულს ოპერა პარიზში ხუთასზე მეტჯერ შესრულდა. ამჟამად ოპერა თავისი იტალიური ვერსიით (რომელიც ჩახლართული სიუჟეტური ხაზით საგრძნობლად განსხვავდება უფრო გამართული ფრანგული ვარიანტისაგან) არის ცნობილი და იშვიათად იდგმება, მაგრამ მუდამ იწვევს ინტერესს, რადგან მიეკუთვნება კომპოზიტორის შედევრების სიას.

 პარიზის სცენაზე ნახვამდე და მოსმენამდე ოპერა ჩანაწერებში მქონდა მოსმენილი, როგორც იტალიური ვერსიები, ასევე ერთი ფრანგული ვერსიაც - ვესელინა კაზაროვასა და რამონ ვარგასის შესრულებით. მინდა ავღნიშნო, რომ

ფერნანდოს არია ოპერის მეოთხე აქტიდან ‘Spirto gentil‘ წარმოადგენს ყველა ცნობილი ტენორის რეპერტუარის აუცილებელ ნაწილს.

შვიდ თებერვალს ამ ოპერის ფრანგულენოვანი ვერსიის პრემიერა იყო დაგეგმილი თეატრში ‘ელისეის მინდვრებზე’. მას ფრანგული საზოგადოება მოუთმენლად ელოდა. არ დავმალავ, რომ გამოცხადებულ შემსრულებელთა სიაში მეტად უცნობი გვარები შევნიშნე, მაგრამ ეს ოპერა იმდენად გამორჩეული იყო ჩემთვის, რომ მისი, თან სრული ფრანგულენოვანი ვერსიის მოსმენისაგან უარს ვერ ვიტყოდი. ამ სპექტაკლისათვის საგულდაგულოდ ორი ბუკლეტი იყო მომზადებული: ერთი  ოპერაზე და შემსრულებლებზე ინფორმაციით და სრული ფრანგული ლიბრეტოთი. მეორე კი შედგებოდა მხოლოდ შავ–თეთრი ფოტოებისაგან, სადაც აღბეჭდილი იყო ოპერის რეპეტიციების სცენები და მომზადების პროცესი. იმ დღეს ოპერის ფოიეში განსაკუთრებული მოძრაობა იგრძნობოდა, პრეს–ცენტრის თანამშრომლებიც იყვნენ, რომლებიც გამომეცნობილენ და პირადად მთხოვეს რეცენზია აუცილებლად მიმეწოდებინა მათთვის. 

ოპერის სიუჟეტი XIX საუკუნის რომანტიკული დრამის შესატყვისია: მოქმედება კასტილიაში მიმდინარეობს, ეკლესიის ახალგაზრდა ორჩილი ფერნანდი უარს ამბობს აღიკვეცოს ბერად, რადგან უყვარს უცნობი ქალბატონი. ეს უკანასკნელი საპასუხოდ ასევე აღივსება გრძნობებით მის მიმართ, მაგრამ რადგან იგი კასტილიის მეფის ალფონს XI–ს ფავორიტი ქალია, ვერ ამჟღავნებს თავის სიყვარულს. ფერნანდს უცნობი მანდილოსნის პროტეჟირების შედეგად მიანიჭებენ ოფიცრის ჩინს და იგი სიმამაცით თავს გამოიჩენს სამხედრო მანევრებში.

  პარალელურად სამეფო კარზე დაძაბულობაა – პაპი აპირებს გაკიცხოს მეფის არალეგალური სიყვარული, ამიტომ თავისი წარგზავნილის (ბალთაზარი) მეშვეობით ცდილობს შეაწყვეტინოს ალფონსს დანაშაულებრივი კავშირი. მეფე უარზეა.

ბრძოლებიდან დაბრუნებულ ფერნანდს მეფე ჰპირდება ნებისმიერ ჯილდოს, და შეყვარებული, რომელმაც არ იცის ლეონორას ნამდვილი სახე მეფის კარზე, თავგანწირვით ითხოვს მის ხელს. მეფეს ეძლევა საშუალება გაანელოს პაპთან შექმნილი დაძაბულობა და  თანხმდება ამ ქორწინებაზე. მიდის მზადება ჯვრისწერისათვის, ფერნანდი შეხვდება ბალთაზარს, რომელიც მეფის პასუხის მოლოდინში დარჩა სამეფო კარზე. სამეფო კარი ჭორებითა და ქილიკით არის დაკავებული, ფერნანდი მხოლოდ ბოლო მომენტში გაიგებს საშინელ სიმართლეს,  განრისხებული იცილებს კარის მიერ ბოძებულ ტიტულის ნიშნებს და ბალთაზართან ერთად უბრუნდება მონასტერს. ბოლო აქტში, რომელიც წარმოადგენს ბელ–კანტოს სტილის საოპერო შედევრს, მოქმედება მონასტერში გადადის. ფერნანდი ემზადება აღკვეცისათვის, მაგრამ ამ დროს,  ჯერ კიდევ გრძნობებით შეპყრობილი, ახალგაზრდა ბერის ტანისამოსში გადაცმული ლეონორა, მოახერხებს შეხვდეს ფერნანდს და თხოვს მას პატიებას. ფერნანდს უჩნდება იმედის ნაპერწკალი, რომ მათი მომავალი შესაძლებელია, მაგრამ ამაოდ. დასუსტებული ლეონორა დალევს სულს ფერნანდის ხელებში. ფერნანდი საბოლოოდ იკეტება მონასტერში.

სპექტაკლში შემდეგი მომღერლები იყვნენ დაკავებულნი: ელის ქუთი (ლეონორა), მარკ ლაო (ფერნანდი), ლუდოვიკ ტეზიე (მეფე ალფონსი), კარლო კოლომბარა (ბალთაზარი) და ჟუდით გოთიე (ინესი). ბარიტონი ტეზიესა და ბანი კოლომბარას გარდა  სხვა გვარები ჩემთვის უცნობი იყო. საფრანგეთის ნაციონალურ ორკესტრსა და საფრანგეთის რადიოს გუნდს ხელმძღვანელობდა ცნობილი იტალიელი დირიჟორი პაოლო არივაბენი. სპექტაკლი დაგვიანებით დაიწყო. საორკესტრო სათავსოდან ორკესტრი ისმოდა ყრუდ და ძალზე დახშულად. ტემპი, რომელიც დირიჟორმა წარმოადგინა, არ იყო სწრაფი, რაც პირველ რიგში ასახავდა მის კონცეფციას რომანტიკული დრამის მიმართ და მეორე მხრივ, მომღერლების ვოკალური ხარვეზების დაფარვას უწყობდა ხელს. ფრანგულენოვანი ოპერის ამგვარი შესრულება,  ჩემი აზრით,  გამართლებულიც იყო. დასაწყისიდანვე გამოჩნდა ფერნანდი და ბალთაზარი. აუდიტორია მათ შედარებით გულცივად შეხვდა და ეს იმაზეც მეტყველებდა, რომ მომღერლები ჯერ „გახურებულნი“ არ იყვნენ. ტენორ მარკ ლაოს არ ჰქონდა ცუდი ტემბრი, რომელიც თანაბარი იყო მთელ რეგისტრში, თუმცა აშკარად არაიტალიური ელფერი დაჰკრავდა, და ეს ფრანგულ ოპერას მეტად შეეფერებოდა. მისი საშუალო სიძლიერისა და მოყრუებულ ხმას მაინც აკლდა კანტილენა და ის რომანტიკული გამოხატვა, რაც დონიცეტის ოპერაში აუცილებელია (მაგალითად, არიაში ‘Qui, ta voix m'inspire’). კოლომბარა ‘საშტატო’ ბანის შთაბეჭდილებას ტოვებდა, რომელიც არც თუ ურიგოდ მოერგო როლს. ინესის ულამაზესი სცენა პირველ აქტში (Silence! Silence!) სრულიად ჩავარდა. ჟუდით გოთიეს ხმა და ტექნიკა შორს იყო ბელ–კანტოს სტილისაგან,  ამავე დროს,  ოპერისათვის შეუსაბამო და აბსურდული ცეკვები (დამდგმელი – სოფი ტელიე) გულცივად მიიღო მაყურებელმა. ლეონორას პირველმა გამოსვლამ (დუეტი ფერნანდთან) არც ისე გამამხნევა, მაგრამ ელის ქუთის სასარგებლოდ უნდა ითქვას, რომ მესამე აქტიდან (მისი პერსონაჟის ცენტრალური არია ‘O mon Fernand!’) ის გაცილებით უკეთესი იყო, როლს შესძინა დიდი არტისტიზმი და დრამატულობა (არა მხოლოდ თამაშში, არამედ ტემბრალურ გამოსახვაში) და  მისმა ინტერპრეტაციამ, მსმენელებთან ერთად, მეც საბოლოოდ მომხიბლა. ეს ის იშვიათი შესრულება იყო, როდესაც მომღერალი სრულიად გარდაისახა მის პერსონაჟში. მას ღრმა მეცო–სოპრანოს (კაზაროვას მსგავსი) ტემბრი ჰქონდა, საჭიროებისას ექსპრესიას მატებდა, რითაც მისი ხმა მტკიცე და ჟღერადი ხდებოდა. 

ელის ქუთი და ლუდოვიკ ტეზიე

თავიდანვე კარგად ჟღერდა ლუდოვიკ ტეზიეს დიდი და ლამაზი ბარიტონალური ხმა. საოპერო სცენაზე მამაკაცის ხმა, ასეთი სიდიდის, მე ჯერ არ მომისმენია. მრჩებოდა შთაბეჭდილება, რომ მისი ხმის სიძლიერეს საზღვარი არ გააჩნდა. მაშინვე გავავლე პარალელი ეტორე ბასტიანინის ხავერდოვან ხმასთან და მეფე ალფონსის შთამბეჭდავ ინტერპრეტაციასთან (სტუდია Decca, 1955 წელი).  მეორე აქტში (არია ‘Léonor, viens, j'abandonne’) იგი აშკარად ბაძავდა სახელგანთქმულ იტალიელ ბარიტონს. რატომღაც არიის მეორე, სწრაფი ნაწილი (კაბალეტა ‘Léonor, mon amor brave’) მან იმღერა მხოლოდ ერთხელ და არ გაიმეორა. მას წკრიალა და მკვრივი ტემბრი ჰქონდა. აქვე უნდა ითქვას, რომ შემდგომმა აქტებმა უკვე ნათლად უჩვენა მისი დაშორება ბასტიანინის ინტერპრეტაციასთან: ტეზიეს აკლდა ზუსტად ის დიდებულება და არისტოკრატიზმი, რაც დიდ იტალიელ ბარიტონს ახასიათებდა. თუმცა მისეული ინტერპრეტაცია და ვოკალური ნიჭი ამით არ დაკნინებულა და მესამე აქტი, თავისი დრამატული დაძაბულობით კარგი გამოვიდა. აღსანიშნავია ტრიო (Fernand! Devant lui paraître infäme! / Pour tant d’amour) და გრანდიოზული ფინალი. 

მარკ ლაო და ელის ქუთი ოპერის ფინალში

რაც შეეხება დადგმას, კოსტიუმები იყო ეპოქის შესაბამისად, თუმცა დეკორაციები მწირე და უფრო თანამედროვედ გამოიყურებოდა. საბალეტო სცენები  დადგმული იყო ოპერისა და ეპოქის სრულიად შეუსაბამოდ, რამაც სპექტაკლის დასრულებისას მაყურებლის ნაწილის უმადურება გამოიწვია. თავად მომღერლები მსმენელმა კარგად მიიღო და ოვაციების ხანგრძლივობა და ინტენსიობა დაემთხვა ჩემს შეფასებასაც. ზოგადად სპექტაკლი უდავოდ შედგა და ვფიქრობ ფრანგულმა მაყურებელმა, რომელიც ელის ახალ საოპერო დადგმებს, არ უნდა გამოტოვოს აღნიშნული წარმოდგენა.  

 შეფასება: ვოკალი–3.8, არტისტიზმი–4.2, ორკესტრი–3.8, დადგმა–3.5

დავით გიგინეიშვილი  

18.02.2013

დაბეჭდილია გაზეთში 'გალაქტიონი' 10(7256):8; 17/03/2013 

La Favorite
Gaetano Donizetti
Opéra en quatre actes (1840, version française)

Alice Coote: Leonor de Guzmán
Marc Laho: Fernand
Ludovic Tézier: Alphonse XI
Carlo Colombara: Baltasar
Judith Gauthier: Inés
Orchestre National de France
Choeur de Radio France
Paolo Arrivabeni, Conductor

Théâtre des Champs-Elysées Feb 07, 2013

  

ჰენდელის ‘რადამისტო’–ს საკონცერტო შესრულება ‘English Concert’-ის მიერ / Concert performance of Handel's Radamisto with 'English Concert'

რამდენიმე წელია, რაც პარიზის პატარა საოპერო თეატრის ‘ელისეის მინდვრებზე’ (Théâtre des Champs Elysées) რეპერტუარს ვადევნებ თვალს, რადგან იგი ასახავდა ბაროკო მუსიკის ფართო არჩევანს. ამიტომაც, როგორც კი მომეცა ამის საშუალება, არ დავიშურე ენერგია და მონდომება, რომ დავსწრებოდი ამ თეატრში დადგმებს. ხანგრძლივი მიმოწერის  შედეგად მივიღე აკრედიტაცია სამ სპექტაკლზე – ორი მათგანი თავად თეატრის პრეს–ოფისის მიერ და უკანასკნელი – ჯოის დიდონატოს კონცერტზე უკვე სხვა ორგანიზაციის – ‘ლე გრან ვუა’ (საუკეთესო ხმები), რომელიც ქირაობს განსხვავებულ აუდიტორიას და იქ წარმოადგენს ცნობილ საოპერო ვარსკვლავების კონცერტებს საფრანგეთის მსმენელისათვის.

აღსანიშნავია, რომ ‘ელისეის მინდვრების’ თეატრის, რომელსაც წელს ასი წელი შეუსრულდა, რეპერტუარში შედის როგორც სრულფასოვანი საოპერო დადგმები, ასევე ბაროკო–ოპერები საკონცერტო შესრულებით. წელს ჰენდელის ოპერების გარდა საკონცერტო შესრულებით დადგმული იქნება როსინის, ვერდის, ბერლიოზისა და ფორეს ოპერები. გარდა ოპერებისა, თეატრი მუდმივად უთმობს სცენას ბალეტს, სიმფონიური და კამერული მუსიკის კონცერტებს – როგორც წესი აღიარებული საერთაშორისო მუსიკოსების შესრულებით.

1913 წელს გაბრიელ ასტრუკის მიერ დაარსებული თეატრის ამოცანა იყო დაებალანსებინა პომპეზური და საკმაოდ კონსერვატული პარიზის ‘დიდი ოპერის’ სცენა. ახალმა თეატრმა უმასპინძლა ბევრ იმ ეპოქის კომპოზიტორს – კერძოდ სერგეი რახმანინოვს, იგორ სტრავინსკის და გაბრიელ ფორეს, იდგმებოდა საბალეტო წარმოდგენები, რომელსაც ხშირად რუსული დასები ასრულებდნენ. თეატრის ფოიეში დღემდე გამოკრულია აფიშები, რომელიც ასახავს კლასიკური მუსიკის ცოცხალი ლეგენდების გამოსვლებს თეატრის სცენაზე. თეატრი იმყოფება ქალაქის ცენტრის დასავლეთ ნაწილში, უფრო ახლოს სენის სანაპიროსთან ვიდრე ელისეის მინდვრებთან. თეატრის გვერდზე, ჩრდილოეთისაკენ, განთავსებულია ფეშენებელური დიზაინერების სალონები და სასტუმროები. სამხრეთ–დასავლეთით კი პირდაპირ ჩანს სანაპირო და მეორე ნაპირზე ამაყად აღმართული ეიფელის კოშკი. თეატრის დარბაზი პატარა და სამ იარუსიანია, მაგრამ იარუსები ფართოა და ნაწილობრივ გადატიხრულია ლოჟებად. ყოველ ლოჟაში 5–6 პიროვნება ეტევა.

პარიზში ცივი და წვიმიანი ამინდი დამხვდა. იმავე დღეს დილით ჩასულს, უძინარს სათანადოდ დასვენების საშუალება არ მომეცა, რადგან ჩასვლისთანავე გავეშურე ქალაქში. ჩემთვის მოულოდნელი სიურპრიზი იყო, რომ პრეს–ოფისმა შესაშური მასპინძლობით საუკეთესო ადგილი  დამიჯავშნა პარტერში და არ დაივიწყა ბუკლეტის მოწოდებაც. პირველ საღამოს (6 თებერვალს) ჰენდელის ‘რადამისტო/Radamisto’ უნდა მომესმინა საკონცერტო ვარიანტში – ინგლისური დასისა და ორკესტრის შესრულებით, რომელიც ერთი დღით იყო ჩამოსული პარიზში. ოპერა „რადამისტო“, რომელიც 1720 წლის აპრილში დაიდგა, ჰენდელის შემოქმედების პირველ ნახევარში არის შექმნილი, მაგრამ ისეთი აღიარებული შედევრების შემდეგ, როგორიცაა ‘აგრიპინა’ და ‘რინალდო’. ამიტომაც ჰენდელის გენიალობის ხელი ამ ნაწარმოებსაც ეტყობა. იმავე წლის მიწურულს იმ დროისათვის საუკეთესო ვოკალისტებზე (კასტრატი სენესინო, სოპრანო მარგერიტა დურასტანტი და ბანი ჯუზეპე მარია ბოსკი) მორგების მიზნით ჰენდელმა ოპერა რადიკალურად შეცვალა, რადამისტოს პარტიის რეგისტრი დაბალ კონტრალტოზე და ზენობიას – სოპრანოზე გადაიყვანა და ერთ–ერთი პერსონაჟის ფრარტის სამივე არია ამოიღო. ეს უკანასკნელი ვერსია ამჟამად უნდა შესრულებულიყო ინგლისური დასის მიერ, თუმცა გრამჩანაწერში მე მხოლოდ პირვანდელი ვარიანტი მქონდა მოსმენილი. ინგლისური ძველებური ინსტრუმენტების ორკესტრს ‘The English Concert’,  რომელსაც ჰარი ბიკეტი ხელმძღვანელობდა, შემდეგი სოლისტები ახლდნენ: ცენტრალურ პარტიაში ისეთი ვარსკვლავები, როგორიცაა კონტრატენორი დევიდ დენიელსი (რადამისტო) და მეცო–სოპრანო პატრიცია ბარდონი (ზენობია). ასევე სპექტაკლში  შემდეგი მომღერლები იყვნენ დაკავებულნი: ბანი ლუკა პიზარონი (ტირიდატი), სოპრანოები ელიზაბეტ უოტსი (ტიგრანი) და ბრენდა რეი (პოლისენა).    

ოპერის სიუჟეტი ჩახლართულია: ტირიდატი თავისი მრავალრიცხოვანი ჯარით ალყაში მოაქცევს ქალაქს, საიდანაც მას ზენობიასი, რადამისტოს ცოლის გატაცება სურს. ამით სარგებლობს ტიგრანი, ტირიდატის მოკავშირე და ცდილობს თვალი აუხილოს ტირიდატის მეუღლეს, პოლისენას მეფის ღალატზე. ტიგრანს ამით პოლისენასადმი თავისი სიყვარულის გამოხატვაც სურს. რადამისტო და ზენობია ახერხებენ გაიპარონ ტირიდატის ჯარის მიერ დაპყრობილ ქალაქიდან.

მაგრამ გზით დაქანცული და შიშით შეპყრობილი ზენობია თვითმკვლელობის მიზნით გადახტება მდინარეში, რადამისტოს კი ატყვევებენ ტიგრანის მეომრები. შემთხვევით, ტირიდატის ერთგული მხედართმთავარი ზენობიას გადაარჩენს. ტიგრანი დაეხმარება რადამისტოს და წარუდგენს მას ტირიდატს, როგორც რადამისტოს მოახლეს, რომელიც დაადასტურებს თავისი პატრონის სიკვდილს. ამ ნაბიჯით ზენობია და გადაცმული რადამისტო ისევ შეხვდებიან ერთმანეთს. მაგრამ მოგვიანებით რადამისტოს პიროვნება მაინც გამოაშკარავდება. პოლისენა ემუდარება ტირიდატს არ დასაჯოს სიკვდილით მისი ძმა, რადამისტო. მეფე არ იღებს ამ თხოვნას  და გაბრაზებული პოლისენა ტოვებს სამეფო კარს. ტირიდატი მზად არის სიცოცხლე შეუნარჩუნოს რადამისტოს, თუკი ზენობია გახდება მისი მეუღლე. ქორწინების დაწყებამდე ხალხი, რომელსაც პოლისენა ხელმძღვანელობს, აჯანყდება და რადამისტო და ზენობია სთხოვენ მეფეს შეწყალებას, მაგრამ იგი უდრეკია, სანამ ტიგრანი ჯართან ერთად არ მიემხრობა აჯანყებულებს. ფინალში ტირიდატი აღიარებს თავის შეცდომებს და ყველაფერი სიხარულითა და ზეიმით მთავრდება.

აქამდე ჰენდელის ოპერები არასოდეს  მომისმენია არასცენიურ ვერსიაში, ამიტომაც ოდნავ ნაკლები ენთუზიაზმით ველოდი ამ დადგმას დანარჩენი საღამოებისგან განსხვავებით. მაგრამ ამან არ შეცვალა ზოგადი, ძალზე დადებითი შთაბეჭდილება – სადებიუტო სიმფონია არაფრით არ  გამოირჩეოდა, მაგრამ პოლისენასა და ტიგრანის სცენა და არიები  როგორც ჰენდელის გენიალურ ნიჭზე, ასევე შემსრულებლების მაღალ დონეზე მეტყველებდნენ. ჩემთვის ნამდვილი აღმოჩენა იყო ორკესტრი – დაარსებული 1972 წელს ცნობილი დირიჟორის ტრევორ პინოკის მიერ, ის მალევე გახდა ერთ–ერთი წამყვანი ანსამბლი ბაროკო მუსიკის რეპერტუარში, თუმცა იშვიათად მონაწილეობდა ოპერის შესრულებაში. ამჟამად მისი ხელმძღვანელი არის ჰარი ბიკეტი, რომელიც ამ წელს ჰენდელის ‘რადამისტო’თი (როგორც ეს ამ ორკესტრის ოფიციალური საიტი იტყობინება) აპირებს როგორც ევროპული, ასევე ამერიკის სცენის დალაშქვრას. ბიკეტის ინტერპრეტაცია იყო სოლიდური, აუღელვებელი, ყველაზე ახლოს ჰენდელის სტილთან იმათგან, რაც ცოცხალი შესრულებით მომისმენია და თან იგი სიმებიანი საკრავების საშუალებით აქცენტებს არ ერიდებოდა. პირველი ვიოლინო, ახალგაზრდა ქალი პრაქტიკულად დაუღალავად ასრულებდა დირიჟორის მითითებებს. საბოლოოდ ორკესტრმა ძალზე მომხიბლა, რითიც გაამყარა ჩემში ის დიდი შთაბეჭდილება, რომელიც მრავალი ჩანაწერის მოსმენით მქონდა შექმნილი. ჩემთვის ნაკლებად ცნობილი მომღერლების ფონზე, რომლებიც მაღალ ოსტატურ დონეზე ასრულებდნენ, მე უფრო მეტს მოველოდი ვარსკვლავებისაგან,  მაგრამ დევიდ დენიელსი ოდნავ გადაღლილი და ფიორიტურებში მოუქნელი გამოჩნდა (მისი პიანო იოლად იხშობოდა ორკესტრით). მისი ხმის სიძლიერე არ აღემატებოდა აქამდე მოსმენილ მრავალ კონტრატენორის ხმას.  პატრისია ბარდონის ტემბრი კი მეტად კონტრალტოს რეგისტრში იყო. მისი არცთუ პატარა ხმა სწრაფ და ტექნიკურად რთულ არიაში მძიმე აღმოჩნდა. მეორე აქტის ცნობილ ცენტრალურ და სევდიან არიებს (Ombra cara di mia sposa; Gia che morir non posso) ‘ვარსკვლავებმა’ უფრო პასუხისმგებლობით მიუდგნენ და გამოკვეთილმა არტისტულობამ მათი ვოკალური ‘ხარვეზები’ გადაფარა. ამით დაბალანსდა მთავარი და მეორეხარისხოვანი პერსონაჟების შესრულების დონე და სპექტაკლი მეტად შეკრული გამოჩნდა. ლუკა პიზარონიმ უნაკლოდ შეასრულა თავისი პარტია – ჟღერადი ბანი აქცენტებითა და უბადლო ფრაზირებით გამოირჩეოდა. იგი ორგანულად შეეწყო მისი პერსონაჟის ხასიათს, თუ ამას დავუმატებთ მის მოქნილ ტექნიკას და კარგ ვოკალურ ფორმაში ყოფნას,  თქვენ იოლად წარმოიდგენთ, რა ეფექტურად წარმოადგენდა იგი ბრავურულ არიებს, კერძოდ ‘Alzo al volo di mia fama’–ს. ჩემთვის აღმოჩენა იყო ელიზაბეტ უოტსი – წითელ კამზოლში გამოწყობილი (კონტრასტულად სხვა პერსონაჟებისაგან) იგი იოლად და მსუბუქად უმკლავდებოდა ფიორიტურებს და ზედა რეგისტრის ნოტებს (არია ‘La sorte, il ciel, amor’), ამას თან აყოლებდა ალერსიან და ოპტიმისტურ გამოხედვას და მაყურებელს უყალიბდებოდა ერთგული, გახსნილი და იმავდროულად შეყვარებული რაინდის პორტრეტი. ოდნავ  კომიკური იყო სცენა ტანდაბალი ტიგრანისა და მისი სიყვარულის ობიექტის, მაღალი დედოფლის პოლისენასი (დეკოლტეთი), რომელიც ტაქტიანად იცილებდა მასზე შეყვარებული მხედართმთავრის იერიშებს.

 საბოლოოდ, იმის თქმა მსურს, რომ საკონცერტო შესრულებამ ჩემთვის მოულოდნელად დიდი არტისტიზმისა და თამაშის საშუალება დაუტოვა მომღერლებს, რომლებმაც კარგად გამოიყენეს ეს შესაძლებლობა სპექტაკლის წარმატებისათვის.

რ.რაისი, ლ.პიზარონი. დ.დენიელსი, ჰ.ბიკეტი, პ.ბარდონი, ბ.რეი და ე.უოტსი სპექტაკლის დასასრულს

შეფასება: ვოკალი–4.2, არტისტიზმი–4.5, ორკესტრი–4.8

დავით გიგინეიშვილი
15.02.2013

დაბეჭდილია ჟურნალ 'საქართველოს ბიბლიოთეკა' 2013 №2(51):56-58.


Handel - Radamisto, HWV 12a (1720)
An Opera in Three Acts

David Daniels - Radamisto
Patricia Bardon - Zenobia
Luca Pisaroni - Tiridate
Brenda Rae - Polissena
Elizabeth Watts - Tigrane
Robert Rice - Farasmane
The English Concert, Harry Bicket

(concert performance - Théâtre des Champs Elysées 06/02/2013)