მოცარტის მუსიკა რომში (Tutto Mozart - Fabio Biondi)

დღეს რომის მუსიკალური ცხოვრება, საოპერო თეატრის გარდა, კონცენტრირებულია ქალაქის ჩრდილოეთ უბანში, მუსიკალურ პარკთან, სადაც გახსნილია დიდი საკონცერტო დარბაზი. ამ დარბაზს აუდიტორია ეწოდება (Auditorium Parco della Musica). იგი 2002 წლის მიწურულს გაიხსნა და მასში სამი დახურული და ერთი ღია დარბაზი შედის, რომლებიც   არქიტექტურულად განცალკევებულ ოვალურ შენობებს წარმოადგენენ, მათ საშუალო ზომის ეზო კრავს, ეს ეზო, იმავდროულად, ღია ამფითეატრიც არის. დახურული დარბაზები ერთმანეთისაგან განსხვავდება მსმენელთა მოცულობით, მათ შორის უდიდესი დარბაზია ‘სანტა ჩეჩილიას’ დარბაზი, რომელიც 2800 მსმენელს იტევს. ეს დარბაზი უმეტესად კლასიკური მუსიკის კონცერტებისთვის არის განკუთვნილი.  უკანასკნელ წლებში იგი ‘აკადემია სანტა ჩეჩილიას’ ორკესტრის მუდმივმოქმედ დარბაზის როლს ასრულებს.

აქვეა  მუსიკალური მაღაზია და კაფეც. მაღაზიაში კლასიკური და ჯაზური მუსიკის ჩანაწერების ფართო არჩევანია, როგორც კომპაქტ დისკებზე, ასევე დვდ–ზე. ‘სანტა ჩეჩილიას’ ჰოლი შიგნიდან ფართო თანამედროვე დარბაზს წარმოადგენს და დახუნძლულია  ‘ტერასებიანი’ იარუსებით, რომელიც აკუსტიკური მოსაზრებით ამერიკიდან ჩამოტანილი ალუბლის ხის დიდი პანელებით არის მოპირკეთებული. ამის გამო დარბაზს დაუვიწყარი და შთამბეჭდავი იერი აქვს.

აკუსტიკა ნამდვილად უჩვეულო და ორიგინალური იყო დარბაზში, – კონცერტი სრულდებოდა ყოველგვარი მიკროფონებისა და გამაძლიერებლების გარეშე, ხმა  თავისუფლად ვრცელდებოდა დიდ სივრცეში და არ აწვებოდა მსმენელის ყურს, მაგრამ ჩემი გემოვნებისათვის ორკესტრის ხმა იყო ოდნავ დახშული, რის გამოც ცალკეული ინსტრუმენტი კარგად გამოყოფილი არ იყო, ამიტომაც მუსიკალურ პანორამას აკლდა გამჭვირვალობა. 

ბევრს არ ვილაპარაკებ მუსიკალურ ‘აკადემია სანტა ჩეჩილია’–ზე/Accademia Nazionale di Santa Cecilia, რომელიც უძველესია იტალიაში (დაარსებული პაპის მიერ რენესანსის ეპოქაში) და ატარებს კლასიკური მუსიკისა და კერძოდ მე–XIX  საუკუნის საოპერო მუსიკის საუკეთესო ტრადიციებს. მუდმივმოქმედი ორკესტრი და გუნდი იქმნება მე– XX საუკუნიდან და აკადემიასთან ასოცირებულია იტალიური საოპერო მუსიკის საუკეთესო ვოკალისტები.  

რომის კლასიკური მუსიკის საკონცერტო ცხოვრების გამოცოცხლებაში არა მხოლოდ ამ ულამაზესი ინტერიერის მქონე აუდიტორიამ (არქიტექტორი რენცო პიანო), არამედ სახელგანთქმულმა დირიჟორმა ანტონიო პაპანომ ითამაშა, რომელმაც ჩაუდგა რა ამ ორკესტრს სათავეში 2005 წელს, შთამბეჭდავი საოპერო საკონცერტო შესრულება წარადგინა ამ სცენაზე, რომელთა ნაწილი კიდევაც არის ჩაწერილი კომპანია EMI Records-ის მიერ კომპაქტ–დისკებზე. წლევანდელ სეზონში პაპანოს დირიჟორობით უკვე შესრულდა ბახის სახელგანთქმული ორატორია ‘მათეს ვნებანი’ და ივნისში დაგეგმილია ვერდის ‘ბალ–მასკარადის’ წარმოდგენა.

რომში ვიზიტად ყოფნისას  მომეცა საშუალება 27 მაისს დავსწრებოდი მოცარტის მუსიკისადმი მიძღვნილ კონცერტს (“Tutto Mozart”), რომელშიც ‘აკადემია სანტა ჩეჩილიას’ ორკესტრს უხელმძღვანელებდა ბაროკო მუსიკის ცნობილი ინტერპრეტატორი და მევიოლინე – ფაბიო ბიონდი. მისი შესრულებით ვივალდის, პრაქტიკულად, ყველა მნიშვნელოვანი ჩანაწერი მაქვს ჩემს მუსიკალურ ბიბლიოთეკაში – რადგან მეც, სხვა წამყვან ევროპის კრიტიკოსების მსგავსად, იგი მისივე დაარსებული ძველებური ინსტრუმენტების ორკესტრთან ერთად (Europa Galante) სახელგანთქმული იტალიელი კომპოზიტორის საუკეთესო ინტერპრეტატორად მიმაჩნია.  

მოულოდნელი და საინტერესო იყო ბიონდის თანამშრომლობა თანამედროვე ორკესტრთან – ‘აკადემია სანტა ჩეჩილია’ და კერძოდ მოცარტის მუსიკის შესრულება. პროგრამა შედგენილი იყო იმდაგვარად, რომ იწყებოდა მოცარტის ნაკლებად ცნობილი სიმფონიით და მთავრდებოდა შთამბეჭდავი ‘კორონაციული’ მესით.

სიმფონია ლა–მაჟორი K.134 მოცარტმა ზალცბურგში 1772 წელს შექმნა იტალიაში მეორე და მესამე მოგზაურობის შუალედში. ამ ნაწარმოებში იგრძნობა იტალიელი კონპოზიტორებისა და იოზეფ ჰაიდნის გავლენა, რომლებიც სიმფონიურ ჟანრში იმ დროისათვის მნიშვნელოვნად დომინირებდნენ. ჰაიდნისეული გავლენა ვლინდება სიმფონიის ულამაზეს – მესამე ნაწილში, სადაც ჟღერს მენუეტი და ტრიო, რომელშიც ოთხ სიმებიანს და ფლეიტას გაბედული ინტერპრეტაციის საშუალება ეძლევა. მელოდია აქ დომინირებს, მაგრამ მას კეკლუცობის საშუალებაც ეძლევა. სიმფონიაში ბიონდი მოგვევლინა როგორც დირიჟორი და პირველი ვიოლინო. ორკესტრი მოცულობით უჩვეულოდ (მოცარტის ახალგაზრდული ნაწარმოებისათვის) დიდი იყო – ოცდაათ მუსიკოსზე მეტს ითვლიდა. შესრულება უფრო ტრადიციულ ‘გერმანულ’ მანერაში მომეჩვენა – ტემპი ენერგიული, თუმცა არაგადამეტებულად სწრაფი. გარდა ზემოთ მოხსენიებული მესამე ნაწილისა, ბოლო ნაწილი – ალეგრო – რომელიც მოცარტისეულ აბობოქრებულ ვნებებს ასახავდა,  მუსიკალურადაც იზიდავდა მსმენელს. იგი ორკესტრის მიერ შეთანხმებულად და დღევანდელი ეპოქისათვის დამახასიათებელ სწრაფ ტემპში შესრულდა. სიმფონიის ფინალურმა ნაწილებმა ‘სანტა ჩეჩილიას’ ორკესტრის პროფესიონალიზმს და ინდივიდუალურ შემსრულებლების მაღალ დონეს გაუსვა ხაზი.

მოცარტის ბოლო სი–ბემოლის საფორტეპიანო კონცერტი K.595 ზოგადად მიჩნეულია 1791 წლის შემოქმედებით ნაყოფად, თუმცა არის თვალსაზრისი, რომ კონცერტი გაცილებით ადრე იყო შექმნილი. ეს პოპულარული ნაწარმოები მუდმივად არის პიანისტების რეპერტუარში და ის მრავალ ჩანაწერშია ასახული. ჩემთვის პიანისტის სახელი – ბენედეტო ლუპო არაფერს ნიშნავდა, თუმცა, 1989 წელს, ვან კლიბერნის კონკურსზე ბრინჯაოს მედლის მოპოვების შემდეგ, მისთვის ჩრდილოეთ ამერიკის საკონცერტო დარბაზების კარები გაიხსნა. იგი ფართოდ აწარმოებს გასტროლებს როგორც იტალიაში და ევროპის სხვადასხვა ქვეყნებში, ასევე აშშ–ში და კანადაში, სადაც რომანტიკულ და თანამედროვე მუსიკის ნიმუშებს (საფორტეპიანო კონცერტებს) ასრულებს. მოცარტის საფორტეპიანო კონცერტის შესრულებისას ორკესტრს დაემატა ორი ჰობოი და აქ ფ.ბიონდი ნამდვილ დირიჟორად წარსდგა. პირველ ნაწილში პიანისტი იმდენად შერწყმული იყო ორკესტრთან, რომ ვერც კი გამოყოფდი მას, მხოლოდ კადენციებში გამოიჩინა  სითამამე, როცა უსწრაფესი ტემპი აირჩია. მეორე, სევდიან ნაწილში პიანისტმა ლიდერობა აიღო – მისი ტონი მყარი და არც ზედმეტად აჩქარებული იყო. ცენტრალური მუსიკალური ხაზის რეპრიზა მეტად ყურადღებიანად და ნაზად შესრულდა. ძალზე დაბალანსებულად იყო გამოყოფილი სასულე ინსტრუმენტები. მაგრამ ჭეშმარიტი მოცარტისეული მგზნებარება და მხიარულება სრულად გამოჩნდა მესამე ნაწილში (ალეგრო), სადაც პიანისტმა თავისი ვირტუოზობა და უბადლო ტექნიკა უჩვენა მსმენელს. ამ უაღრესად ჩქარ ტემპში იგი აქცენტებს აკეთებდა, როდესაც კადენციებში ნოტებს შორის შეუმჩნეველ პაუზებს ქმნიდა. მას აჰყვა სასულეები – ორკესტრი ბიონდის ხელში დიადი და ამაღლებული გახდა და აჩვენა საუკეთესო ბაროკო ინსტრუმენტების ორკესტრის მსგავსი ინტერპრეტაცია და მუსიკალობა. შესრულება იმდენად შთამბეჭდავი აღმოჩნდა, რომ დარბაზი არ უშვებდა პიანისტს – ოვაციები არ წყდებოდა. ბისზე კი პიანისტმა  საუკეთესოდ შეასრულა ბრამსის მოკლე, მაგრამ ძალზე ეფექტური ინტერმეცო. მუსიკამ უმალვე  გამოიწვია ჩემში ვისკონტის ფილმთან ‘სიკვდილი ვენეციაში’ ასოციაცია და თომას მანთან მიმიყვანა...  ეტყობოდა, რომ ლუპოს ეს  ნაწყვეტი დამუშავებული ჰქონდა, რომელსაც, როგორც ჩანს,  მომგებიანად იყენებდა კონცერტებში მსმენელის საამებლად.  

კონცერტის მეორე ნაწილში შესრულდა მოცარტის პატარა დო–მაჟორული მესა – ‘კორონაციული’ K.317, შექმნილი 1779 წელს.  მოცარტის საგუნდო ნაწარმოებებიდან იგი ყველაზე პოპულარულ რიცხვს მიეკუთვნება, მის უკანასკნელ ნაწილს (Agnus Dei)   სახელგანთქმული სოპრანოები ცალკეც კი ასრულებენ, რადგან იქ ქალის ხმისათვის უმშვენიერესი სოლო პარტია არის ჩართული.

 ვერ დავმალავ ჩემს აღფრთოვანებას ‘სანტა ჩეჩილიის აკადემიის’ გუნდის მიმართ. გუნდი იყო მრავალრიცხოვანი, მოიცავდა ოთხმოცამდე მომღერალს, რომლებიც სიმეტრიულად ორ ჯგუფად განლაგდნენ ორკესტრის უკან. ბიონდის სტილი მესის შესრულებისას იყო განსხვავებული, ვიდრე საორკესტრო ნაწარმოებებში. ამჯერად იგი ჯ. ე. გარდინერისა და ნ. არნონკურის მანერაში ასრულებდა – სწრაფად, არ ერიდებოდა ფორტისიმოებს, იყენებდა ღრმა პიანოებსა და კრეშჩენდოებს – მანევრირებისას იყო მოქნილი. ორკესტრი და გუნდი კარგად ავსებდა დიდ დარბაზს – ამ ჯერზე აკუსტიკამ გაამართლა და მოცარტის შთამბეჭდავი ნაწარმოების მრავალ წახნაგს გაესვა ხაზი. ორკესტრისა და გუნდის გარდაქმნა ბიონდის ხელში, რომელიც ოდნავ კლასიკურიდან და მოდუნებულიდან  იქცა ცეცხლოვან პამფლეტისტად და ფილოსოფოსად, იყო ძალზე მოულოდნელი – ამიტომაც მსმენელებთან ერთად მეც სულგანაბული ვუსმენდი მესას და ველოდი ბოლო – ლირიულ ნაწილს. მაგრამ ამ უკანასკნელმა გული დამწყვიტა, რადგან შესრულების მანერა არ შეიცვალა – დირიჟორი ისევ დემონი და დესპოტი იყო, სოპრანოს პატარა და არავირტუოზული ხმა (მონიკა პიჩინინი) ვერაფერს წვდებოდა. აქაც ბიონდი დომინირებდა და სოლო ვოკალი მიჩქმალულად და შეუმჩნევლად შესრულდა. მსმენელმაც ენთუზიაზმის გარეშე მიიღო ეს მესა,  ოვაციები მალევე ჩაქრა.  მიუხედავად ამისა, შთამბეჭდავი და დაუვიწყარი იყო ‘Accademia di Santa Cecilia’ ორკესტრისა და გუნდის მაღალი პროფესიონალიზმი, ასევე ფაბიო ბიონდის მოსმენა მისთვის უჩვეულო რეპერტუარში.  

დავით გიგინეიშვილი

09.05.2013

დაბეჭდილია გაზეთში 'გალაქტიონი' 2013; 20:10


<TUTTO MOZART> 

Accademia Nazionale di Santa Cecilia
Auditorium Parco della Musica di Roma
Sala Santa Cecilia
27 April, 2013
Orchestra e Coro dell'Accademia Nazionale di Santa Cecilia
Fabio Biondi direttore
Benedetto Lupo pianoforte
Mozart Sinfonia n. 21 K 134
Mozart Concerto per pianoforte n. 27 K 595
Mozart Messa dell'Incoronazione K 317 
                   Monica Piccinini, soprano - Tiziana Pizzi, contralto
                   David Ferri Dura, tenore - Andrea D'Amelio, basso

'კაფე ციმერმანი' ზალცბურგში / Café Zimmermann in Salzburg

მე–XVIII საუკუნის დასაწყისში, გერმანიის ქალაქ ლაიფციგში, იმდროინდელმა ვაჭარმა გოტფრიდ ციმერმანმა თავისი სავაჭრო საქმიანობის გასაუმჯობესებლად წმინდა კატერინის ქუჩაზე გახსნილ საკუთარ კაფეს სახლში ‘კაფე ციმერმანში’ ზამთრის სეზონში, კვირაში ერთხელ, მუსიკალური საღამოების გამართვა დაიწყო. ზაფხულში კი ასეთი საღამოები გააგრძელა ქალაქგარეთ, სახელგანთქმული ლაიფციგის ბაღებში, რითაც  მუსიკოსებს საშუალება მიეცათ საკუთარი ნაწარმოებები შეესრულებინათ, ხოლო  დამსწრე საზოგადოებას, მუსიკის მოსმენასთან ერთად, ცხელი ყავისა და ტკბილის დაგემოვნება შეეძლოთ. მოგვიანებით, ცნობილი კომპოზიტორის ტელემანის მიერ მე–XVIII საუკუნის დასაწყისში დაარსებულმა ორკესტრმა ‘Collegium Musicum,’  თავი დაიმკვიდრა ამ კაფეში, ხოლო 1729 წლიდან იოჰან სებასტიანი ბახი ხდება ამ საღამოებების ნამდვილი გმირი. როგორც შემორჩენილი წყაროებიდან არის ცნობილი, ორკესტრი ზოგჯერ 40–დე მუსიკოსსაც აერთიანებდა და შედგებოდა ძირითადად ახალგაზრდა ადგილობრივი მუსიკოსებისაგან. ორკესტრი აგრეთვე ძლიერდებოდა ცნობილი ინსტრუმენტალისტებისა და ვოკალისტების მიერ, რომლებიც გასტროლებზე ჩამოდიოდნენ ლაიფციგში. დღეს მკვლევარები და მუსიკის მოყვარულები ვარაუდობენ როგორ შეიძლებოდა ჩატარებულიყო ეს საღამოები, რას ასრულებდა ბახი და რამდენად თავისუფალი და იმპროვიზაციული იყო მუსიკის შესრულება. დიდი ალბათობით, ბახს მიეცემოდა საშუალება ამ საღამოებისათვის დაეწერა და წარმოედგინა მსმენელის წინაშე საერო კანტატები, მათ შორის სახელგანთქმული ‘ყავის კანტატა’(BWV211) და ასევე მრავალი კონცერტი ცალკეული ინსტრუმენტებისათვის, კერძოდ, კლავესინისათვის. ციმერმანი თავის საქმის სასარგებლოდ არც მუსიკოსებსა და არც შემოსულ სტუმარს მუსიკის მოსმენისთვის არაფერს ართმევდა. ეს კაფეში გახსნილი ატმოსფეროს შექმნისა და შემსრულებლების მხრიდან ინტერპრეტაციის საშუალებას იძლეოდა. მუსიკოსები გაბედულად მიმართავდნენ იმპროვიზაციას, რაც საღამოებს დაუვიწყარ ელფერს აძლევდა. ამ კონცერტებში ბახი გამოდის როგორც კაპელმაისტერი და ზოგჯერ კლავესინზე შემსრულებელიც.

 1999 წელს საფრანგეთში ყალიბდება კამერული ორკესტრი სახელწოდებით  – ‘კაფე ციმერმანი/Café Zimmermann,’ რომელიც მიზნად ისახავს შეასრულოს ბაროკო ეპოქის, კერძოდ, ბახის კონცერტები და რეკონსტრუქცია მოახდინოს იმ ატმოსფეროსი, რომელიც დღევანდელი წარმოდგენით, ბახის ხელმძღვანელობით კამერული მუსიკის შესრულებისას სუფევდა გოტფრიდ ციმერმანის კაფეში. ამისათვის ცნობილმა მევიოლინემ, პაბლო ვალეტიმ და კლავესინისტმა სელინ ფრიშმა შეკრიბეს განსხვავებული მუსიკოსები და წარმოადგინეს ისეთი ვირტუოზული და ტექნიკური დონის შესრულება, რომელმაც მალე დაიმსახურა საერთაშორისო აღიარება, ამავე დროს ფრანგულ ფირმა ‘Alpha’–ზე სტუდიაში ჩაიწერეს ბახის ყველა საორკესტრო კონცერტი (მათ შორის ბრანდენბურგის და სუიტები).

       ამ კომპლექტის სრულად გაცნობისას ჩემი ყურადღება მიიქცია ხმისჩამწერი ინჟინრების განსაკუთრებულმა ნამუშევარმა. მათ განუმეორებელი აუთენტური და ცოცხალი ატმოსფერო შექმნეს სულ რამოდენიმე ინსტრუმენტის ჟღერადობიდან. ეფექტი მოულოდნელი და ძნელად დასაჯერებელი იყო. მსმენელი ალბათ ვერ წარმოიდგენდა რომ უსმენდა უკეთეს შემთხვევაში ათკაციან და არა 18–30 კაციან ორკესტრს.  

ზალცბურგის დიდი საუნივერსიტეტო ოთხკუთხედი ფორმის დარბაზი, რომელშიც ზალცბურგის ბახის საზოგადოების თაოსნობით და ორგანიზებით ამა წლის 28 თებერვლის საღამოს ანსამბლი ‘კაფე ციმერმანი’ პირველად ამ ქალაქში კონცერტს ატარებდა, 500 მსმენელს იტევს. რიგები, ძველი საუნივერსიტეტო ტრადიციებისამებრ, მაღლდება თანდათანობით, პირველი რიგიდან ბოლომდე, ასე რომ მაყურებელი წინა რიგში ხელს არ უშლის  მომდევნო რიგის მაყურებელს. იმ საღამოს, დარბაზის შესატყვის, ასევე ოთხკუთხედი ფორმის პატარა სცენაზე, რომელიც იატაკიდან ერთი მეტრით მაღლა იყო, გარდა გრძელი კლავესინისა,  სკამებისა და პიუპიტრებისა, არაფერი იყო. დარბაზის თეთრ კედლებზე, დიდი ფანჯრების თავზე ძველი სურათები იყო განთავსეწბული. როგორც წყაროები იუწყებიან, ეს დარბაზი (როგორც უნივერსიტეტის ნაწილი, რომელიც 1622 წელს არის დაარსებული ბენედიქტთა ორდენის მიერ) წარსულში მოცარტის მუსიკის ადრეული ოპერა ‘აპოლონი და ჰიაცინტი’–ის პირველი შესრულების მომსწრეა. მას შემდეგ, ანუ უკანასკნელი 25 წლის შემდეგ, დარბაზმა  განახლება განიცადა და ერთ–ერთ წამყვან მუსიკალურ სცენად იქცა, სადაც სახელგანთქმული მოცარტის ზალცბურგის ფესტივალები ტარდება.   

იმ საღამოს პროგრამა შედგებოდა მეორე სი მინორული სუიტის (BWV1067), ლა მაჟორული კლავესინის კონცერტის (BWV1055),  სოლ მაჟორული ტრიო–სონატისა (BWV1038) და მეხუთე ბრანდენბურგის კონცერტისაგან (BWV1050). ბახის მეორე სუიტა შესრულდა 5 სიმებიანი საკრავის, კლავესინისა და ფლეიტის მიერ. ფლეიტისტი დიანა ბარონი ინსტრუმენტალისტების წინ იდგა და კლავესინი კი სულ უკანა ხაზზე აღმოჩნდა. მაგრამ კონცერტის დაწყებიდანვე მივხვდი, რომ აკუსტიკური მრავალფეროვნება და სისავსე (რაც ამ ანსამბლის ჩანაწერებში გამოჩნდა) არა ხმის ოპერატორების, არამედ ანსამბლის სტრატეგიის შედეგი იყო. ყურადღებით გამორჩეული შემსრულებლები და იმ ეპოქის ინსტრუმენტები ქმნიდენ არნახულად აუთენტურ ჟღერადობას, რომელიც მეტად თანამედროვე და მიმზიდველი იყო. შვიდი ინსტრუმენტი თავისი სიძლიერით დიდ დარბაზს ავსებდა და ქმნიდა ხმით გაჯერებულ ატმოსფეროს, რომელიც საორკესტრო კონცერტებში გამოვლენილ ბახის იუმორულ ხასიათსა და იმპროვიზაციულ ნიჭს კარგად ასახავდა.  კლავესინის ხმა არ ჭარბობდა, იყო პრაქტიკულად ერთ რეგისტრში და რბილ, მრგვალ ბგერებს გამოსცემდა. მეხუთე ბრანდენბურგის კონცერტი ის ნაწარმოებია, სადაც კლავესინს დიდი როლი ენიჭება თავისი ხანგრძლივი სოლო კადენციის გამო. სელინ ფრიშმა არცთუ უხარვეზოდ, მაგრამ კარგად გაუმკლავდა ამ პარტიას, დაიჭირა ტემპი და იმპროვიზაციის კარგი სტილი.

     თავიდანვე შესრულების ტემპი იმ თავბრუდამხვევზე ნელი მომეჩვენა, რაც ანსამბლმა ჩანაწერში შემოგვთავაზა, თითქოს  შესრულებას ასევე აკლდა სიცოცხლე და სითბო. მუსიკოსები უკრავდნენ, მაგრამ რატომღაც ბახის მუსიკით აღტკინებულები არ ჩანდნენ, რასაც პაბლო ვალეტის შეკრული, უემოციო სახეც ასახავდა. ამან ძალზე დამწყვიტა გული. მაგრამ დარბაზი, რომელიც დიდი სიჭარბით ასაკოვანი მსმენელით იყო სავსე, მაინც გულთბილად იღებდა ვირტუოზებს და კონცერტის ბოლოს არ უშვებდა მათ სცენიდან. ბისზე ჯერ შესრულდა ბახის ცნობილი არია მესამე სუიტიდან (BWV1068) და რადგან დარბაზი არ მალავდა თავის განსაკუთრებულ განწყობას, პაბლო ვალეტიმ გადაწყვიტა კიდევ ერთხელ მეორე სუიტის ფლეიტის ვირტუოზული ნაწილი გაემეორებინა. ახლა უკვე მეტად რელაქსირებულებმა და ეგზალტირებულებმა შესატყვისი ემოციური სილაღე დააყოლეს, რამაც შესრულებას ის გულისცემა შესძინა, რაც კონცერტს თავიდანვე აკლდა. აქ გამოვლინდა ანსამბლის საუკეთესო საშემსრულებლო თვისებები.   

შესრულება–4.0; არტისტიზმი–3.8; აკუსტიკური ბალანსი–5.0

დავით გიგინეიშვილი

11.03.2013

გამოქვეყნებულია ჟურნალ 'საქართველოს ბიბლიოთეკა' 2013, N4(53):33–34.

Café Zimmermann

Konzertmeister: Pablo Valetti

David Plantier, violine; Patricia Gagnon, viola;

Petr Skalka, violoncello; Ludek Brany, kontrabass;

Celine Frisch, cembalo;

Diana Baroni, traversflote  (auf Originalinstrumenten)

J.S. Bach:

Ouvertüre (Suite) Nr. 2 h-Moll, BWV 1067

Cembalokonzert A-Dur, BWV 1055

Triosonate G-Dur, BWV 1038

Brandenburgisches Konzert Nr. 5, BWV 1050

Große Universitätsaula

Max-Reinhardtplatz, Salzburg

Austria

28 February 2013

დიდონატო საკონცერტო ტურნეთი პარიზში / DiDonato with a concert tour in Paris

ჩემთვის უკვე გაშინაურებულ თეატრში ‘ელისეის მინდვრებზე’ 8 თებერვალს ჯოის დიდონატოს კონცერტი ‘დედოფლების დრამა/Drama Queens’ უნდა გაემართა. მიუხედავად იმისა, რომ ამერიკელი მეცო–სოპრანოს დიდონატოს თაყვანისმცემელი გახლავართ და დროულათ ვავსებ ჩემს დისკოთეკას მისი უახლესი ჩანაწერებით, ბოლო, კარგად შეფასებული სოლო დისკი ფირმა Virgin Classics–ზე ამავე სახელწოდებით მე შეძენილი და შესაბამისად მოსმენილი არ მქონდა. ასე რომ, პროგრამა ჩემთვის უცნობი იყო.

საღამო უჩვეულო ხუთწუთიანი დაგვიანებით დაიწყო. ძველებური საკრავების ორკესტრი ‘Il Complesso Barocco’ დასაწყისიდან მხოლოდ ხუთ ინსტრუმენტს მოიცავდა, საიდანაც ძირითადად ორი ვიოლინო უწევდა მომღერალს აკომპანიმენტს მუსიკალური ხაზის გადმოსაცემად. მე–XVII საუკუნის იტალიელი კომპოზიტორის ანტონიო ჩესტის ოპერა ‘ორონტეა’–დან ნაწყვეტი მადრიგალის სტილში იყო. ეს მეტად უჩვეულო რეპერტუარია დიდონატოსათვის, რომელიც ისედაც დიდ საშემსრულებლო დიაპაზონს წვდებოდა – ბაროკოდან ბელ–კანტომდე. ამ გვიანი რენესანსულ ნაწარმოებს, ოსტატურად შესრულებულს, მოჰყვა დომენიკო სკარლატის ინსტრუმენტალური ნაწარმოები. ორკესტრი მალე თხუთმეტ წევრამე შეივსო, სადაც ჭარბობდა სიმებიანი (შვიდი ვიოლინო ორკესტრის ხელმძღვანელის, რუსი დმიტრი სინკოვსკის ჩათვლით). შემდეგ დიდონატო ისევ პოსტ–რენესანსს დაუბრუნდა – მონტევერდის უკვდავ ‘პოპეას კორონაცია’–ს. მისი ლამაზი და მკვრივი ხმა თავისუფლად ავსებდა თეატრს, ვიბრატოები (ჩემს მიერ მოსმენილ მის უკანასკნელ სკექტაკლში ‘ლა სკალაში’ უხვად გამოჭერილი) კარგად კონტროლირებული ჰქონდა. ისედაც კარგი აღნაგობისა, იერისა და ღია კანის ფერის დიდონატო მკაფიო წითელ ულამაზეს კაბაში იყო. როგორც პრესა იუწყებოდა კაბა სპეციალურად ცნობილი დიზაინერის ვივიენ უესტვუდის შეკერილი იყო. ეფექტს უფრო აძლიერებდა ოსტატურად გამოყენებული თეატრის განათება, რომელიც ხაზს უსვამდა თეთრი კანისა და მკვეთრი წითელის კონტრასტს. რა სათქმელია და ამ დიზაინის ხაზით, ორკესტრის მამაკაც წევრებს წინდებიც მკვეთრი წითელი ფერის ჰქონდათ. აშკარა იყო, რომ დიდონატომ გამოიყენა მარია კალასის მიერ სცენაზე შემოტანილი საოპერო როლის დრამატული გარდასახვა და ჟესტიკულაციებშიც კი შეეცადა კალასის კოპირებას. ბაროკოს რეპერტუარი დაიწყო ჯემინიანო ჯაკომელის ოპერით ‘მეროპე’, რომლის არიას ნელი, კასტრატების ეპოქისათვის ტიპიური ლეგატო მანერის კრეშენდოებით დატვირთული სევდიანი  მელოდია ახასიათებდა. უკვე აქ დიდონატომ აჩვენა, რომ ბრწყინვალე ფორმაშია და მისთვის ნებისმიერი სირთულის  ძველებური მუსიკის გადმოცემა არ წარმოადგენს სიძნელეს. არიას ისევ საორკესტრო ნაწარმოები მოჰყვა, რომლის დროს მომღერალი კულისებში გავიდა. დმიტრი სინკოვსკიმ წარმოადგინა ანტონიო ვივალდის ურთულესი სავიოლინო კონცერტი ‘Per Pisendel’ RV 242. ამ ნაწილში არაჩვეულებრივს  არაფერს ველოდი – თავად ორკესტრი ნაკლებად შეკრული და მეტად ემოციური მეჩვენა ჰენდელის ‘რადამისტო’–ში მოსმენილ The English Concert-თან შედარებით. თან, რატომღაც სინკოვსკის ვიოლინო ყრუდ და არც ისე დიდი ინტენსიობით ისმოდა. მაგრამ ყველაფერი შეტრიალდა, როგორც კი მან კონცერტის შესრულება დაიწყო – ეს იყო უბადლო ტექნიკის, სისწრაფის და  ნამდვილად „ეშმაკისეული“ ენერგიის სრული ფეიერვერკი. სულშეკრული ვუსმენდი და მეშინოდა სოლისტს რაიმე არ შეშლოდა. მიუხედავად იმისა, რომ ვივალდის სავიოლინო კონცერტი უამრავი რაოდენობით მაქვს მოსმენილი და ისეთი ვირტუოზების შესრულებით, როგორებიც არიან ჯულიანო კარმინიოლა და ფაბიო ბიონდი, მე დმიტრის მანერა მეტად ექსპრესიული და ძალზე თანამედროვე მომეჩვენა.  გარკვეული ხარვეზები შეიმჩნეოდა, თუმცა ყველაფერი გადაწონა შესრულების იმ თავგანწირულმა მანერამ, რომლითაც შემსრულებელმა მოქარგა ვივალდის არნახულად სევდიანი და გულისამაჩუყებელი მელოდია. ისეთი შთაბეჭდილება შემექმნა, რომ თითქოპს სინკოვსკის სავიოლინო სკოლის ყველა რთული პასაჟი ამ ნაწარმოებით უნდოდა გადმოეცა, და ეს მას კარგად გამოუვიდა. აპლოდისმენტები არ აკლდა, მე შეშფოთებით გავიფიქრე – ამით დიდონატო არ დაჩრდილოს-მეთქი. მაგრამ ეს ჩემი შიში უსაფუძვლო აღმოჩნდა, როდესაც მომღერალი სცენას დაუბრუნდა და ჯუზეპე მარია ორლანდინის ‘ბერენიჩე’–დან არია შეასრულა, სადაც ტექნიკა, სისწრაფე და დედოფლის რისხვა ერთად უნდა გადმოეცა. ამას დიდონატომ ჩვეული,  საუკეთესო მანერით გაუმკლავდა. დიდი  ძალა აქვს ხმას ! – სრულად მოჯადოებული ვივალდის სავიოლინო შედევრით, მე მაინც ხმას მივეცი უპირატესობა, თუნდაც იმიტომაც, რომ ამ არიაში ვიოლინოებს დიდი დატვირთვა ჰქონდათ. Da capo არიის მესამე ნაწილში დიდონატომ სინკოვსკის პარალელურად ორნამენტებით დატვირთა ხმა და მისთვის უფრო ეფექტურ ზედა ტესიტურაში გადავიდა და მასშივე დაამთავრა, რასაც არნახული ოვაციები მოჰყვა.

შესვენებისას პარიზელები მათთვის ტრადიციულ ვაფლის შოკოლადებს, ვაფლის ტორტის ნაჭრებს, იქვე დამზადებულ ძეხვიან ბუტერბროდებს  და შამპანურს მიირთმევდენ. საუკეთესო მუსიკით აღსავსე და აღტაცებულ მსმენელს არც კი ახსოვდა, რომ წინ მეორე ნაწილის მოსმენა ელოდა.

მეორე ნაწილი ორი კლეოპატრათი უნდა დაწყებულიყო – იოჰან ადოლფ ჰასესი და გეორგ ფრიდრიხ ჰენდელის. დიდონატომ თავის კაბას დამატებითი დეტალები შესძინა (ულამაზესი ქვედაწელი კარკასზე) და აღფრთოვანებულ მსმენელთა აპლოდისმენტები დაიმსახურა. პირველი ნაწარმოების ტემპი იყო მეტად სწრაფი – ამას ფორტისიმოებით კარგად გადმოსცემდა ექსპრესიული სინკოვსკი. დიდონატოს მყარი და ძლიერი ხმა ისე უმკლავდებოდა რითმს, როგორც საფლაგმანო გემი შტორმში ტალღებს. დედოფალი ვნებებითა და რისხვით იყო მოცული. ეს იყო მუსიკის შეუჩერებელი კასკადი – ვოკალი და სიმებიანი – ეს ერთიანი აღელვებული ზღვა იყო. ერთი–ორი თეატრალური ჟესტი, მიმართვა ორკესტრისადმი და დიდონატომ კიდევ ერთხელ დაიპყრო მაყურებლის გული. ჰენდელის ‘იულიუს კეისრის’ მონაკვეთი საპირისპიროდ ნელი ტრაგიკული მელოდია იყო (Piangero la sorte mia), რომლის შუა ნაწილს მომღერალი ემოციური ექსპრესიით არღვევდა. ეს ოპერის მესამე აქტის მშვენიერი არია გადმოსცემს კლეოპატრას დიდ დარდს და ტრაგედიას, როდესაც იგი გაიგებს კეისრის დაღუპვას და მას ბუნდოვანი მომავლის შიში შეიპყრობს.

გმირების ემოციების გამოსახატავად ჰენდელი სარგებლობს ისეთი მუსიკალური პალიტრით, რომ ჩემთვის იგი ბაროკო ოპერის უდავო ლიდერია. ორკესტრულ შესვენებაში დიდონატომ კიდევ ერთხელ ოდნავ შეცვალა ტანისამოსის დეტალები. ჯოვანი პორტას არია ‘იფიგენია ავლიდიდან’ აგრძელებდა ჰენდელის მინორულ ნელ და ნარნარ ხაზს, რომელიც მეორე ნაწილში მხოლოდ ვიოლინოს სოლოთი და ვოკალური ორნამენტებით შეივსო. ამის შემდეგ, გლუკის საორკესტრო ინტერმეცოს ისევ უკვდავი ჰენდელი მოჰყვა – როსანას არია ‘Brilla nell’alma’ ოპერა ‘ალესანდრო’–დან, რომელიც იმ დროისათვის უდიდესი საოპერო დივასთვის, ფაუსტინა ბორდონისათვის იყო დაწერილი. ეს სადღესასწაულო არიაა, რომელიც შემკულია აურაცხელი ფიორიტურებით (დივას დასაკმაყოფილებლად), რასაც დიდონატო უშიშრად შეეჭიდა.

კონცერტი დამთავრდა, მაყურებელი აღფრთოვანებას არ მალავდა და უკვე პარიზელ დივას არ უშვებდა. დიდონატომ არც თუ ისე ცუდი ფრანგულით და ასევე დივასეული კოკეტობით მოიბოდიშა ენის არასრულფასოვანი ცოდნა და მოკლედ ისაუბრა წარმოდგენილ კონცერტზე. შემდეგ იკითხა, რომელი  მელოდიის საფასურად გაუშვებდა მას მაყურებელი ტყვეობიდან და უკვე თაიგულით დამშვენებულმა შესთავაზა მსმენელს რაინჰარდ კაიზერის ოპერა ‘ფრედეგუნდა’–დან საოცრად ლამაზი არია ‘Lascia mi paingere’. ვოკალური ხაზი ვითომ და ზანტად და აუღელვებლად ხატავდა ერთობ მარტივ, მაგრამ აღტაცების გამომწვევ მელოდიას, რაშიდაც მას სიმებიანი მოეხმარა და ტონი მისცა. სინკოვსკი და დიდონატო საუკეთესო დუეტში იყვნენ. პუბლიკის ოვაციებს შემდეგ ისევ ბისზე მოჰყვა ორლანდინის ‘ბერენიჩე’–დან სწრაფი მეორე რეპრიზა. აპლოდისმენტები არ ჩერდებოდა – დიდონატო ოდნავ დაბნეული ჩანდა (ან თამაშობდა?), შემდეგ მსმენელებს თავაზიანად შეგვეკითხა– რომელი,  ჩქარი თუ ნელი ნაწილის მოსმენა გვინდოდა. აზრი გაიყო, მე პირადად ორივეს ვისურვებდი და ჩემი სავარძლიდან იოლად მივაძახე მომღერალს ინგლისურად. მან ჯერ ისევ ჰენდელის ‘ალესანდრო’–დან მეორე რეპრიზა გაიმეორა. ბოლოში კი იძულებული იყო კაიზერის ნელი ‘‘Lascia mi paingere’ ემღერა. მომეჩვენა, რომ დაღლილი სინკოვსკი უკვე სავიოლინო ორნამენტებში ჩაიხლართა.  ამ საღამოდან სრულად აღტაცებული დავბრუნდი – ვიცოდი, რომ ეს საუკეთესო საღამო იყო იმ სამი სპექტაკლიდან, რასაც მე პარიზის თეატრში ‘ელისეის მინდვრებზე’ დავესწარი. ამ კონცერტის  წინასიტყვაობაში,  საკუთარ ვებ–საიტზე, ტყუილა არ აღნიშნა ჯოის დიდონოტომ, რომ ამგვარი მუსიკა წარმოადგენს მომღერლისათვის და მასთან ასოცირებულ მსმენელისათვის ფსიქოთერაპიის საუკეთესო ფორმას. ბაროკოს ეპოქის დრამატული დედოფლები  ბოდიშს არაფრისათვის იხდიან, არაფერს მალავენ (თუკი ეს, რასაკვირველია, მათ მიზანს არ ემსახურება), იშიშვლებენ თავს და დიდებული, ბრძანებლური ვოკალური მუსიკის მეშვეობით გვაძლევენ ჩვენ საშუალებას გავაკეთოთ იგივე. როგორ ფიქრობთ, ვის ჭირდება ამის შემდეგ თერაპია?’

მაგრამ, დაბრუნებისას მე გადავხედე პრესას და სხვა მასალას ინტერნეტ–ქსელში, გავეცანი მრავალ არალეგალურ ჩანაწერებს მისი იმავე რეპერტუარის კონცერტებისა, რომელიც აქამდე შეასრულა და ცოტათი შემინელდა აღფრთოვანება. აღმოჩნდა, რომ ეს ფართომასშტაბიანი აქცია გახლავთ – დიდი ტურნე, სადაც პროგრამა პრაქტიკულად მსგავსია, უმნიშვნელო ცვლილებებით, რომელიც ევროპაში, კერძოდ ბადენ–ბადენში დაიწყო გასული წლის სამ ნოემბერს. შემდეგ იგი ბრემენში, ბერლინში, ჰანოვერში და ვენაში გამოვიდა, სანამ ამერიკაში გაემგზავრებოდა ამ კონცერტით. წელს კი ლონდონიდან ჩამოვიდა, სადაც იდენტური პროგრამა 6 თებერვალს ლონდონის ‘ბარბიკანის ცენტრში’ შეასრულა. აღსანიშნავია, რომ ბისზე ნამღერი არიები ტყუპებივით ემთხვევა. ამას თანამედროვე შოუ–ბიზნესის ტირაჟირების ელფერი დაჰკრავს, სადაც შემსრულებელს თავისუფალი ინტერპრეტაციის ნაკლები საშუალება ეძლევა.

შეფასება: ვოკალის–4.8, არტისტიზმის–4.8, ორკესტრის–4.8 

დავით გიგინეიშვილი  (18.02.2013)

გამოქვეყნებულია გაზეთში 'გალაქტიონი' 2013; 11(7363):9

'Drama Queens'
Joyce DiDonato (mezzo-soprano)
Il Complesso Barocco; Dimitry Sinkovsky (first violin & director)

Antonio Cesti - Intorno all’idol mio (Orontea);
Domenico Scarlatti - Sinfonia (Tolomeo);
Claudio Monteverdi - Disprezzata regina (L’Incoronazione di Poppea);
Geminiano Giacomelli - Sposo, son disprezzata (Merope);
Antonio Vivaldi - Concerto for violin and strings, RV 242 ‘Per Pisendel’;
Giuseppe Maria Orlandini - Da torbida procella (Berenice)

Johann Adolf Hasse - Morete col fiero aspetto (Antonio e Cleopatra);
George Frideric Handel - Piangero (Giulio Cesare);
George Frideric Handel - Passacaglia (Radamisto);
Giovanni Porta - Madre diletta, abbracciami (Ifigenia in Aulide);
Christoph Willibald von Gluck - Ballet Music (Armide);
George Frideric Handel - Brilla nell’alma (Alessandro)

Encores:
Reinhard Keiser - Lasica mi piangere (Fredegunda);
Orlandini - Da torbida procella (Berenice);
Handel - Brilla nell’alma (Alessandro) da capo part;
Keiser - Lasica mi piangere (Fredegunda)
8 February 2013
Théâtre des Champs-Elysées, Paris

დონიცეტის 'ფავორიტი ქალი' პარიზის სცენაზე / 'La Favorite' Donizetti at the Théâtre des Champs-Elysées, Paris

მეორე წარმოდგენა, რომელსაც პარიზში ყოფნის მომდევნო საღამოს დავესწარი, იყო დონიცეტის ‘ფავორიტი ქალი/La Favorite’. ოპერამ, რომელიც დონიცეტიმ საგანგებოდ პარიზისთვის დაწერა, დიდი ტრიუმფით ჩაიარა 1840 წლის დეკემბერში. თავდაპირველად დონიცეტის სხვა სიუჟეტი და ოპერის სხვა სახელწოდება ჰქონდა შერჩეული პარიზის სცენისათვის, მაგრამ მთავარ როლში იმ დროისათვის ცნობილი პრიმადონა მეცო–სოპრანოს როზინა შტოლცის შეთავაზებამ კომპოზიტორის გეგმები შეცვალა და საბოლოოდ ოპერამ სახელწოდებით ‘ფავორიტი ქალი’ იხილა სცენა. XIX საუკუნის მიწურულს ოპერა პარიზში ხუთასზე მეტჯერ შესრულდა. ამჟამად ოპერა თავისი იტალიური ვერსიით (რომელიც ჩახლართული სიუჟეტური ხაზით საგრძნობლად განსხვავდება უფრო გამართული ფრანგული ვარიანტისაგან) არის ცნობილი და იშვიათად იდგმება, მაგრამ მუდამ იწვევს ინტერესს, რადგან მიეკუთვნება კომპოზიტორის შედევრების სიას.

 პარიზის სცენაზე ნახვამდე და მოსმენამდე ოპერა ჩანაწერებში მქონდა მოსმენილი, როგორც იტალიური ვერსიები, ასევე ერთი ფრანგული ვერსიაც - ვესელინა კაზაროვასა და რამონ ვარგასის შესრულებით. მინდა ავღნიშნო, რომ

ფერნანდოს არია ოპერის მეოთხე აქტიდან ‘Spirto gentil‘ წარმოადგენს ყველა ცნობილი ტენორის რეპერტუარის აუცილებელ ნაწილს.

შვიდ თებერვალს ამ ოპერის ფრანგულენოვანი ვერსიის პრემიერა იყო დაგეგმილი თეატრში ‘ელისეის მინდვრებზე’. მას ფრანგული საზოგადოება მოუთმენლად ელოდა. არ დავმალავ, რომ გამოცხადებულ შემსრულებელთა სიაში მეტად უცნობი გვარები შევნიშნე, მაგრამ ეს ოპერა იმდენად გამორჩეული იყო ჩემთვის, რომ მისი, თან სრული ფრანგულენოვანი ვერსიის მოსმენისაგან უარს ვერ ვიტყოდი. ამ სპექტაკლისათვის საგულდაგულოდ ორი ბუკლეტი იყო მომზადებული: ერთი  ოპერაზე და შემსრულებლებზე ინფორმაციით და სრული ფრანგული ლიბრეტოთი. მეორე კი შედგებოდა მხოლოდ შავ–თეთრი ფოტოებისაგან, სადაც აღბეჭდილი იყო ოპერის რეპეტიციების სცენები და მომზადების პროცესი. იმ დღეს ოპერის ფოიეში განსაკუთრებული მოძრაობა იგრძნობოდა, პრეს–ცენტრის თანამშრომლებიც იყვნენ, რომლებიც გამომეცნობილენ და პირადად მთხოვეს რეცენზია აუცილებლად მიმეწოდებინა მათთვის. 

ოპერის სიუჟეტი XIX საუკუნის რომანტიკული დრამის შესატყვისია: მოქმედება კასტილიაში მიმდინარეობს, ეკლესიის ახალგაზრდა ორჩილი ფერნანდი უარს ამბობს აღიკვეცოს ბერად, რადგან უყვარს უცნობი ქალბატონი. ეს უკანასკნელი საპასუხოდ ასევე აღივსება გრძნობებით მის მიმართ, მაგრამ რადგან იგი კასტილიის მეფის ალფონს XI–ს ფავორიტი ქალია, ვერ ამჟღავნებს თავის სიყვარულს. ფერნანდს უცნობი მანდილოსნის პროტეჟირების შედეგად მიანიჭებენ ოფიცრის ჩინს და იგი სიმამაცით თავს გამოიჩენს სამხედრო მანევრებში.

  პარალელურად სამეფო კარზე დაძაბულობაა – პაპი აპირებს გაკიცხოს მეფის არალეგალური სიყვარული, ამიტომ თავისი წარგზავნილის (ბალთაზარი) მეშვეობით ცდილობს შეაწყვეტინოს ალფონსს დანაშაულებრივი კავშირი. მეფე უარზეა.

ბრძოლებიდან დაბრუნებულ ფერნანდს მეფე ჰპირდება ნებისმიერ ჯილდოს, და შეყვარებული, რომელმაც არ იცის ლეონორას ნამდვილი სახე მეფის კარზე, თავგანწირვით ითხოვს მის ხელს. მეფეს ეძლევა საშუალება გაანელოს პაპთან შექმნილი დაძაბულობა და  თანხმდება ამ ქორწინებაზე. მიდის მზადება ჯვრისწერისათვის, ფერნანდი შეხვდება ბალთაზარს, რომელიც მეფის პასუხის მოლოდინში დარჩა სამეფო კარზე. სამეფო კარი ჭორებითა და ქილიკით არის დაკავებული, ფერნანდი მხოლოდ ბოლო მომენტში გაიგებს საშინელ სიმართლეს,  განრისხებული იცილებს კარის მიერ ბოძებულ ტიტულის ნიშნებს და ბალთაზართან ერთად უბრუნდება მონასტერს. ბოლო აქტში, რომელიც წარმოადგენს ბელ–კანტოს სტილის საოპერო შედევრს, მოქმედება მონასტერში გადადის. ფერნანდი ემზადება აღკვეცისათვის, მაგრამ ამ დროს,  ჯერ კიდევ გრძნობებით შეპყრობილი, ახალგაზრდა ბერის ტანისამოსში გადაცმული ლეონორა, მოახერხებს შეხვდეს ფერნანდს და თხოვს მას პატიებას. ფერნანდს უჩნდება იმედის ნაპერწკალი, რომ მათი მომავალი შესაძლებელია, მაგრამ ამაოდ. დასუსტებული ლეონორა დალევს სულს ფერნანდის ხელებში. ფერნანდი საბოლოოდ იკეტება მონასტერში.

სპექტაკლში შემდეგი მომღერლები იყვნენ დაკავებულნი: ელის ქუთი (ლეონორა), მარკ ლაო (ფერნანდი), ლუდოვიკ ტეზიე (მეფე ალფონსი), კარლო კოლომბარა (ბალთაზარი) და ჟუდით გოთიე (ინესი). ბარიტონი ტეზიესა და ბანი კოლომბარას გარდა  სხვა გვარები ჩემთვის უცნობი იყო. საფრანგეთის ნაციონალურ ორკესტრსა და საფრანგეთის რადიოს გუნდს ხელმძღვანელობდა ცნობილი იტალიელი დირიჟორი პაოლო არივაბენი. სპექტაკლი დაგვიანებით დაიწყო. საორკესტრო სათავსოდან ორკესტრი ისმოდა ყრუდ და ძალზე დახშულად. ტემპი, რომელიც დირიჟორმა წარმოადგინა, არ იყო სწრაფი, რაც პირველ რიგში ასახავდა მის კონცეფციას რომანტიკული დრამის მიმართ და მეორე მხრივ, მომღერლების ვოკალური ხარვეზების დაფარვას უწყობდა ხელს. ფრანგულენოვანი ოპერის ამგვარი შესრულება,  ჩემი აზრით,  გამართლებულიც იყო. დასაწყისიდანვე გამოჩნდა ფერნანდი და ბალთაზარი. აუდიტორია მათ შედარებით გულცივად შეხვდა და ეს იმაზეც მეტყველებდა, რომ მომღერლები ჯერ „გახურებულნი“ არ იყვნენ. ტენორ მარკ ლაოს არ ჰქონდა ცუდი ტემბრი, რომელიც თანაბარი იყო მთელ რეგისტრში, თუმცა აშკარად არაიტალიური ელფერი დაჰკრავდა, და ეს ფრანგულ ოპერას მეტად შეეფერებოდა. მისი საშუალო სიძლიერისა და მოყრუებულ ხმას მაინც აკლდა კანტილენა და ის რომანტიკული გამოხატვა, რაც დონიცეტის ოპერაში აუცილებელია (მაგალითად, არიაში ‘Qui, ta voix m'inspire’). კოლომბარა ‘საშტატო’ ბანის შთაბეჭდილებას ტოვებდა, რომელიც არც თუ ურიგოდ მოერგო როლს. ინესის ულამაზესი სცენა პირველ აქტში (Silence! Silence!) სრულიად ჩავარდა. ჟუდით გოთიეს ხმა და ტექნიკა შორს იყო ბელ–კანტოს სტილისაგან,  ამავე დროს,  ოპერისათვის შეუსაბამო და აბსურდული ცეკვები (დამდგმელი – სოფი ტელიე) გულცივად მიიღო მაყურებელმა. ლეონორას პირველმა გამოსვლამ (დუეტი ფერნანდთან) არც ისე გამამხნევა, მაგრამ ელის ქუთის სასარგებლოდ უნდა ითქვას, რომ მესამე აქტიდან (მისი პერსონაჟის ცენტრალური არია ‘O mon Fernand!’) ის გაცილებით უკეთესი იყო, როლს შესძინა დიდი არტისტიზმი და დრამატულობა (არა მხოლოდ თამაშში, არამედ ტემბრალურ გამოსახვაში) და  მისმა ინტერპრეტაციამ, მსმენელებთან ერთად, მეც საბოლოოდ მომხიბლა. ეს ის იშვიათი შესრულება იყო, როდესაც მომღერალი სრულიად გარდაისახა მის პერსონაჟში. მას ღრმა მეცო–სოპრანოს (კაზაროვას მსგავსი) ტემბრი ჰქონდა, საჭიროებისას ექსპრესიას მატებდა, რითაც მისი ხმა მტკიცე და ჟღერადი ხდებოდა. 

ელის ქუთი და ლუდოვიკ ტეზიე

თავიდანვე კარგად ჟღერდა ლუდოვიკ ტეზიეს დიდი და ლამაზი ბარიტონალური ხმა. საოპერო სცენაზე მამაკაცის ხმა, ასეთი სიდიდის, მე ჯერ არ მომისმენია. მრჩებოდა შთაბეჭდილება, რომ მისი ხმის სიძლიერეს საზღვარი არ გააჩნდა. მაშინვე გავავლე პარალელი ეტორე ბასტიანინის ხავერდოვან ხმასთან და მეფე ალფონსის შთამბეჭდავ ინტერპრეტაციასთან (სტუდია Decca, 1955 წელი).  მეორე აქტში (არია ‘Léonor, viens, j'abandonne’) იგი აშკარად ბაძავდა სახელგანთქმულ იტალიელ ბარიტონს. რატომღაც არიის მეორე, სწრაფი ნაწილი (კაბალეტა ‘Léonor, mon amor brave’) მან იმღერა მხოლოდ ერთხელ და არ გაიმეორა. მას წკრიალა და მკვრივი ტემბრი ჰქონდა. აქვე უნდა ითქვას, რომ შემდგომმა აქტებმა უკვე ნათლად უჩვენა მისი დაშორება ბასტიანინის ინტერპრეტაციასთან: ტეზიეს აკლდა ზუსტად ის დიდებულება და არისტოკრატიზმი, რაც დიდ იტალიელ ბარიტონს ახასიათებდა. თუმცა მისეული ინტერპრეტაცია და ვოკალური ნიჭი ამით არ დაკნინებულა და მესამე აქტი, თავისი დრამატული დაძაბულობით კარგი გამოვიდა. აღსანიშნავია ტრიო (Fernand! Devant lui paraître infäme! / Pour tant d’amour) და გრანდიოზული ფინალი. 

მარკ ლაო და ელის ქუთი ოპერის ფინალში

რაც შეეხება დადგმას, კოსტიუმები იყო ეპოქის შესაბამისად, თუმცა დეკორაციები მწირე და უფრო თანამედროვედ გამოიყურებოდა. საბალეტო სცენები  დადგმული იყო ოპერისა და ეპოქის სრულიად შეუსაბამოდ, რამაც სპექტაკლის დასრულებისას მაყურებლის ნაწილის უმადურება გამოიწვია. თავად მომღერლები მსმენელმა კარგად მიიღო და ოვაციების ხანგრძლივობა და ინტენსიობა დაემთხვა ჩემს შეფასებასაც. ზოგადად სპექტაკლი უდავოდ შედგა და ვფიქრობ ფრანგულმა მაყურებელმა, რომელიც ელის ახალ საოპერო დადგმებს, არ უნდა გამოტოვოს აღნიშნული წარმოდგენა.  

 შეფასება: ვოკალი–3.8, არტისტიზმი–4.2, ორკესტრი–3.8, დადგმა–3.5

დავით გიგინეიშვილი  

18.02.2013

დაბეჭდილია გაზეთში 'გალაქტიონი' 10(7256):8; 17/03/2013 

La Favorite
Gaetano Donizetti
Opéra en quatre actes (1840, version française)

Alice Coote: Leonor de Guzmán
Marc Laho: Fernand
Ludovic Tézier: Alphonse XI
Carlo Colombara: Baltasar
Judith Gauthier: Inés
Orchestre National de France
Choeur de Radio France
Paolo Arrivabeni, Conductor

Théâtre des Champs-Elysées Feb 07, 2013

  

ჰენდელის ‘რადამისტო’–ს საკონცერტო შესრულება ‘English Concert’-ის მიერ / Concert performance of Handel's Radamisto with 'English Concert'

რამდენიმე წელია, რაც პარიზის პატარა საოპერო თეატრის ‘ელისეის მინდვრებზე’ (Théâtre des Champs Elysées) რეპერტუარს ვადევნებ თვალს, რადგან იგი ასახავდა ბაროკო მუსიკის ფართო არჩევანს. ამიტომაც, როგორც კი მომეცა ამის საშუალება, არ დავიშურე ენერგია და მონდომება, რომ დავსწრებოდი ამ თეატრში დადგმებს. ხანგრძლივი მიმოწერის  შედეგად მივიღე აკრედიტაცია სამ სპექტაკლზე – ორი მათგანი თავად თეატრის პრეს–ოფისის მიერ და უკანასკნელი – ჯოის დიდონატოს კონცერტზე უკვე სხვა ორგანიზაციის – ‘ლე გრან ვუა’ (საუკეთესო ხმები), რომელიც ქირაობს განსხვავებულ აუდიტორიას და იქ წარმოადგენს ცნობილ საოპერო ვარსკვლავების კონცერტებს საფრანგეთის მსმენელისათვის.

აღსანიშნავია, რომ ‘ელისეის მინდვრების’ თეატრის, რომელსაც წელს ასი წელი შეუსრულდა, რეპერტუარში შედის როგორც სრულფასოვანი საოპერო დადგმები, ასევე ბაროკო–ოპერები საკონცერტო შესრულებით. წელს ჰენდელის ოპერების გარდა საკონცერტო შესრულებით დადგმული იქნება როსინის, ვერდის, ბერლიოზისა და ფორეს ოპერები. გარდა ოპერებისა, თეატრი მუდმივად უთმობს სცენას ბალეტს, სიმფონიური და კამერული მუსიკის კონცერტებს – როგორც წესი აღიარებული საერთაშორისო მუსიკოსების შესრულებით.

1913 წელს გაბრიელ ასტრუკის მიერ დაარსებული თეატრის ამოცანა იყო დაებალანსებინა პომპეზური და საკმაოდ კონსერვატული პარიზის ‘დიდი ოპერის’ სცენა. ახალმა თეატრმა უმასპინძლა ბევრ იმ ეპოქის კომპოზიტორს – კერძოდ სერგეი რახმანინოვს, იგორ სტრავინსკის და გაბრიელ ფორეს, იდგმებოდა საბალეტო წარმოდგენები, რომელსაც ხშირად რუსული დასები ასრულებდნენ. თეატრის ფოიეში დღემდე გამოკრულია აფიშები, რომელიც ასახავს კლასიკური მუსიკის ცოცხალი ლეგენდების გამოსვლებს თეატრის სცენაზე. თეატრი იმყოფება ქალაქის ცენტრის დასავლეთ ნაწილში, უფრო ახლოს სენის სანაპიროსთან ვიდრე ელისეის მინდვრებთან. თეატრის გვერდზე, ჩრდილოეთისაკენ, განთავსებულია ფეშენებელური დიზაინერების სალონები და სასტუმროები. სამხრეთ–დასავლეთით კი პირდაპირ ჩანს სანაპირო და მეორე ნაპირზე ამაყად აღმართული ეიფელის კოშკი. თეატრის დარბაზი პატარა და სამ იარუსიანია, მაგრამ იარუსები ფართოა და ნაწილობრივ გადატიხრულია ლოჟებად. ყოველ ლოჟაში 5–6 პიროვნება ეტევა.

პარიზში ცივი და წვიმიანი ამინდი დამხვდა. იმავე დღეს დილით ჩასულს, უძინარს სათანადოდ დასვენების საშუალება არ მომეცა, რადგან ჩასვლისთანავე გავეშურე ქალაქში. ჩემთვის მოულოდნელი სიურპრიზი იყო, რომ პრეს–ოფისმა შესაშური მასპინძლობით საუკეთესო ადგილი  დამიჯავშნა პარტერში და არ დაივიწყა ბუკლეტის მოწოდებაც. პირველ საღამოს (6 თებერვალს) ჰენდელის ‘რადამისტო/Radamisto’ უნდა მომესმინა საკონცერტო ვარიანტში – ინგლისური დასისა და ორკესტრის შესრულებით, რომელიც ერთი დღით იყო ჩამოსული პარიზში. ოპერა „რადამისტო“, რომელიც 1720 წლის აპრილში დაიდგა, ჰენდელის შემოქმედების პირველ ნახევარში არის შექმნილი, მაგრამ ისეთი აღიარებული შედევრების შემდეგ, როგორიცაა ‘აგრიპინა’ და ‘რინალდო’. ამიტომაც ჰენდელის გენიალობის ხელი ამ ნაწარმოებსაც ეტყობა. იმავე წლის მიწურულს იმ დროისათვის საუკეთესო ვოკალისტებზე (კასტრატი სენესინო, სოპრანო მარგერიტა დურასტანტი და ბანი ჯუზეპე მარია ბოსკი) მორგების მიზნით ჰენდელმა ოპერა რადიკალურად შეცვალა, რადამისტოს პარტიის რეგისტრი დაბალ კონტრალტოზე და ზენობიას – სოპრანოზე გადაიყვანა და ერთ–ერთი პერსონაჟის ფრარტის სამივე არია ამოიღო. ეს უკანასკნელი ვერსია ამჟამად უნდა შესრულებულიყო ინგლისური დასის მიერ, თუმცა გრამჩანაწერში მე მხოლოდ პირვანდელი ვარიანტი მქონდა მოსმენილი. ინგლისური ძველებური ინსტრუმენტების ორკესტრს ‘The English Concert’,  რომელსაც ჰარი ბიკეტი ხელმძღვანელობდა, შემდეგი სოლისტები ახლდნენ: ცენტრალურ პარტიაში ისეთი ვარსკვლავები, როგორიცაა კონტრატენორი დევიდ დენიელსი (რადამისტო) და მეცო–სოპრანო პატრიცია ბარდონი (ზენობია). ასევე სპექტაკლში  შემდეგი მომღერლები იყვნენ დაკავებულნი: ბანი ლუკა პიზარონი (ტირიდატი), სოპრანოები ელიზაბეტ უოტსი (ტიგრანი) და ბრენდა რეი (პოლისენა).    

ოპერის სიუჟეტი ჩახლართულია: ტირიდატი თავისი მრავალრიცხოვანი ჯარით ალყაში მოაქცევს ქალაქს, საიდანაც მას ზენობიასი, რადამისტოს ცოლის გატაცება სურს. ამით სარგებლობს ტიგრანი, ტირიდატის მოკავშირე და ცდილობს თვალი აუხილოს ტირიდატის მეუღლეს, პოლისენას მეფის ღალატზე. ტიგრანს ამით პოლისენასადმი თავისი სიყვარულის გამოხატვაც სურს. რადამისტო და ზენობია ახერხებენ გაიპარონ ტირიდატის ჯარის მიერ დაპყრობილ ქალაქიდან.

მაგრამ გზით დაქანცული და შიშით შეპყრობილი ზენობია თვითმკვლელობის მიზნით გადახტება მდინარეში, რადამისტოს კი ატყვევებენ ტიგრანის მეომრები. შემთხვევით, ტირიდატის ერთგული მხედართმთავარი ზენობიას გადაარჩენს. ტიგრანი დაეხმარება რადამისტოს და წარუდგენს მას ტირიდატს, როგორც რადამისტოს მოახლეს, რომელიც დაადასტურებს თავისი პატრონის სიკვდილს. ამ ნაბიჯით ზენობია და გადაცმული რადამისტო ისევ შეხვდებიან ერთმანეთს. მაგრამ მოგვიანებით რადამისტოს პიროვნება მაინც გამოაშკარავდება. პოლისენა ემუდარება ტირიდატს არ დასაჯოს სიკვდილით მისი ძმა, რადამისტო. მეფე არ იღებს ამ თხოვნას  და გაბრაზებული პოლისენა ტოვებს სამეფო კარს. ტირიდატი მზად არის სიცოცხლე შეუნარჩუნოს რადამისტოს, თუკი ზენობია გახდება მისი მეუღლე. ქორწინების დაწყებამდე ხალხი, რომელსაც პოლისენა ხელმძღვანელობს, აჯანყდება და რადამისტო და ზენობია სთხოვენ მეფეს შეწყალებას, მაგრამ იგი უდრეკია, სანამ ტიგრანი ჯართან ერთად არ მიემხრობა აჯანყებულებს. ფინალში ტირიდატი აღიარებს თავის შეცდომებს და ყველაფერი სიხარულითა და ზეიმით მთავრდება.

აქამდე ჰენდელის ოპერები არასოდეს  მომისმენია არასცენიურ ვერსიაში, ამიტომაც ოდნავ ნაკლები ენთუზიაზმით ველოდი ამ დადგმას დანარჩენი საღამოებისგან განსხვავებით. მაგრამ ამან არ შეცვალა ზოგადი, ძალზე დადებითი შთაბეჭდილება – სადებიუტო სიმფონია არაფრით არ  გამოირჩეოდა, მაგრამ პოლისენასა და ტიგრანის სცენა და არიები  როგორც ჰენდელის გენიალურ ნიჭზე, ასევე შემსრულებლების მაღალ დონეზე მეტყველებდნენ. ჩემთვის ნამდვილი აღმოჩენა იყო ორკესტრი – დაარსებული 1972 წელს ცნობილი დირიჟორის ტრევორ პინოკის მიერ, ის მალევე გახდა ერთ–ერთი წამყვანი ანსამბლი ბაროკო მუსიკის რეპერტუარში, თუმცა იშვიათად მონაწილეობდა ოპერის შესრულებაში. ამჟამად მისი ხელმძღვანელი არის ჰარი ბიკეტი, რომელიც ამ წელს ჰენდელის ‘რადამისტო’თი (როგორც ეს ამ ორკესტრის ოფიციალური საიტი იტყობინება) აპირებს როგორც ევროპული, ასევე ამერიკის სცენის დალაშქვრას. ბიკეტის ინტერპრეტაცია იყო სოლიდური, აუღელვებელი, ყველაზე ახლოს ჰენდელის სტილთან იმათგან, რაც ცოცხალი შესრულებით მომისმენია და თან იგი სიმებიანი საკრავების საშუალებით აქცენტებს არ ერიდებოდა. პირველი ვიოლინო, ახალგაზრდა ქალი პრაქტიკულად დაუღალავად ასრულებდა დირიჟორის მითითებებს. საბოლოოდ ორკესტრმა ძალზე მომხიბლა, რითიც გაამყარა ჩემში ის დიდი შთაბეჭდილება, რომელიც მრავალი ჩანაწერის მოსმენით მქონდა შექმნილი. ჩემთვის ნაკლებად ცნობილი მომღერლების ფონზე, რომლებიც მაღალ ოსტატურ დონეზე ასრულებდნენ, მე უფრო მეტს მოველოდი ვარსკვლავებისაგან,  მაგრამ დევიდ დენიელსი ოდნავ გადაღლილი და ფიორიტურებში მოუქნელი გამოჩნდა (მისი პიანო იოლად იხშობოდა ორკესტრით). მისი ხმის სიძლიერე არ აღემატებოდა აქამდე მოსმენილ მრავალ კონტრატენორის ხმას.  პატრისია ბარდონის ტემბრი კი მეტად კონტრალტოს რეგისტრში იყო. მისი არცთუ პატარა ხმა სწრაფ და ტექნიკურად რთულ არიაში მძიმე აღმოჩნდა. მეორე აქტის ცნობილ ცენტრალურ და სევდიან არიებს (Ombra cara di mia sposa; Gia che morir non posso) ‘ვარსკვლავებმა’ უფრო პასუხისმგებლობით მიუდგნენ და გამოკვეთილმა არტისტულობამ მათი ვოკალური ‘ხარვეზები’ გადაფარა. ამით დაბალანსდა მთავარი და მეორეხარისხოვანი პერსონაჟების შესრულების დონე და სპექტაკლი მეტად შეკრული გამოჩნდა. ლუკა პიზარონიმ უნაკლოდ შეასრულა თავისი პარტია – ჟღერადი ბანი აქცენტებითა და უბადლო ფრაზირებით გამოირჩეოდა. იგი ორგანულად შეეწყო მისი პერსონაჟის ხასიათს, თუ ამას დავუმატებთ მის მოქნილ ტექნიკას და კარგ ვოკალურ ფორმაში ყოფნას,  თქვენ იოლად წარმოიდგენთ, რა ეფექტურად წარმოადგენდა იგი ბრავურულ არიებს, კერძოდ ‘Alzo al volo di mia fama’–ს. ჩემთვის აღმოჩენა იყო ელიზაბეტ უოტსი – წითელ კამზოლში გამოწყობილი (კონტრასტულად სხვა პერსონაჟებისაგან) იგი იოლად და მსუბუქად უმკლავდებოდა ფიორიტურებს და ზედა რეგისტრის ნოტებს (არია ‘La sorte, il ciel, amor’), ამას თან აყოლებდა ალერსიან და ოპტიმისტურ გამოხედვას და მაყურებელს უყალიბდებოდა ერთგული, გახსნილი და იმავდროულად შეყვარებული რაინდის პორტრეტი. ოდნავ  კომიკური იყო სცენა ტანდაბალი ტიგრანისა და მისი სიყვარულის ობიექტის, მაღალი დედოფლის პოლისენასი (დეკოლტეთი), რომელიც ტაქტიანად იცილებდა მასზე შეყვარებული მხედართმთავრის იერიშებს.

 საბოლოოდ, იმის თქმა მსურს, რომ საკონცერტო შესრულებამ ჩემთვის მოულოდნელად დიდი არტისტიზმისა და თამაშის საშუალება დაუტოვა მომღერლებს, რომლებმაც კარგად გამოიყენეს ეს შესაძლებლობა სპექტაკლის წარმატებისათვის.

რ.რაისი, ლ.პიზარონი. დ.დენიელსი, ჰ.ბიკეტი, პ.ბარდონი, ბ.რეი და ე.უოტსი სპექტაკლის დასასრულს

შეფასება: ვოკალი–4.2, არტისტიზმი–4.5, ორკესტრი–4.8

დავით გიგინეიშვილი
15.02.2013

დაბეჭდილია ჟურნალ 'საქართველოს ბიბლიოთეკა' 2013 №2(51):56-58.


Handel - Radamisto, HWV 12a (1720)
An Opera in Three Acts

David Daniels - Radamisto
Patricia Bardon - Zenobia
Luca Pisaroni - Tiridate
Brenda Rae - Polissena
Elizabeth Watts - Tigrane
Robert Rice - Farasmane
The English Concert, Harry Bicket

(concert performance - Théâtre des Champs Elysées 06/02/2013)